„Asertywność” to słowo, które zrobiło w ciągu ostatnich lat prawdziwą karierę. Często kojarzone przez przeciętnego człowieka z umiejętnością odmawiania spełnienia próśb lub żądań, które ktoś do nas kieruje, a których spełnienie jest niezgodne z nasza wolą. Tak płytkie pojmowanie asertywności sprzyja myleniu jej z agresją, gdy spotyka się kogoś, kto z wielką pewnością siebie walczy o swoje prawa, całkowicie odmawiając ich innym.
Czym więc jest asertywność? Jest to umiejętność otwartego i bezpośredniego wyrażania swoich myśli, uczuć, przekonań lub pragnień, ale w sposób respektujący uczucia, poglądy i opinie drugiego człowieka. Postawa asertywna pozwala skutecznie bronić swoich praw, bez odmawiania innym należnego im szacunku.
Każdego dnia stajemy twarzą w twarz z drugim człowiekiem, wobec konieczności wzajemnej komunikacji. Umiejętność określonych zachowań w reakcjach z innymi ludźmi może pozwolić nam uniknąć wielu niekorzystnych lub nieprzyjemnych sytuacji.
Dobrze byłoby uświadomić sobie, że u człowieka, podobnie jak u zwierząt występują dwa mechanizmy reagowania na sytuacje konfrontacyjne: walka lub ucieczka. Jest to nazywane reakcją walki-lub-ucieczki. W tę automatyczną reakcję fizyczną zostaliśmy wyposażeni przez naturę po to, byśmy umieli podjąć natychmiastowe działanie w wypadku fizycznej agresji. Jako istoty ludzkie mamy jednak jeszcze dodatkowy mechanizm reagowania w takich sytuacjach - umiejętność słownej argumentacji. Jest to reakcja świadoma, która umożliwia nam wyjście z sytuacji konfrontacyjnej za pomocą komunikacji. Ponieważ nasz umysł wydaje się niezdolny do rozróżnienia przemocy fizycznej i emocjonalnej (co objawia się np. przyśpieszonym biciem serca, szybszym oddechem, przypływem siły fizycznej i innymi objawami charakterystycznymi dla reakcji walki-lub-ucieczki), reagujemy podobnie w przypadku zagrożenia fizycznego i emocjonalnego. Dodatkowo fakt, iż postawy asertywne w naszym społeczeństwie są niestety rzadkością i młody człowiek w czasie swego rozwoju niewiele ma okazji do obserwowania takich postaw sprawia, iż nawet jako człowiek dorosły w sytuacjach zagrożenia reaguje raczej w sposób agresywny (walka) lub uległy (ucieczka), niż w sposób asertywny.
Możemy wyróżnić trzy typy zachowań w odpowiedzi na trudne sytuacje, w których możemy się znaleźć:
- agresywne
- uległe
- asertywne.
Agresywność.
Bywa często mylona z asertywnością. W przypadku zachowań agresywnych sytuacje są spostrzegane jako pole walki, a celem staje się wygrana własna i przegrana drugiej strony. Nie liczymy się z innymi, nie słuchamy ich, podejmujemy decyzje bez uwzględnienia praw innych. Zdarza się, że dominujemy nad innymi, upokarzając ich.< Zachowując się agresywnie ryzykujemy:
- konflikty z innymi ludźmi,
- poważny stres,
- utratę sympatii,
- rezultaty przeciwne do oczekiwanych,
- dojście do przemocy,
- utratę szacunku dla siebie i innych.
Dlaczego bywamy agresywni? Jest wiele powodów: boimy się, że nie dostaniemy tego o co się staramy, nie wierzymy w samych siebie, wcześniej okazywało się to skuteczne, chcemy wyładować złość, manipulować innymi, zwrócić na siebie uwagę.
Agresja to respektowanie własnych praw, a lekceważenie praw innych.
Uległość.
Polega na respektowaniu praw innych, przy jednoczesnym lekceważeniu własnych praw. Zachowania uległe charakteryzują się tym, że interesy innych osób stawiamy ponad własnymi, częstokroć rezygnując z własnych celów, pragnień i potrzeb. Lekceważąc własne prawa pozwalamy innym je naruszać, rezygnujemy z ujawniania własnych potrzeb, odczuć i poglądów, kumulujemy w sobie wiele spraw, co powoduje nagromadzenie się złości i wewnętrznych urazów. Uległość często prowadzi do tego, że:
- tracimy poczucie własnej wartości,
- czujemy się skrzywdzeni, sfrustrowani,
- zachęcamy innych do dominacji nad nami,
- wybuchamy nagle agresywnie na skutek nagromadzenia się przykrych uczuć,
- nie osiągamy tego, co zamierzaliśmy,
- jesteśmy wykorzystywani.
Dlaczego więc postępujemy wobec innych ulegle? Postępujemy tak, ponieważ boimy się reakcji otoczenia, utraty akceptacji z jego strony, uważamy, że to grzeczne zachowanie, chcemy manipulować innymi.
Asertywność.
Polega na respektowaniu własnych praw, przy jednoczesnym respektowaniu praw innych osób. Zachowania asertywne w naszych stosunkach z innymi cechuje wiara w siebie. Człowiek asertywny swobodnie wyraża swoje myśli, uczucia, pragnienia. Czyni to w sposób uczciwy, bezpośredni, śmiały, bez paraliżującego lęku. Jest aktywnie nastawiony do życia, nie czeka na cud, akceptując swoje ograniczenia, potrafi powiedzieć „nie”, zażądać czegoś co mu się należy, nie lęka się nadmiernie oceny, krytyki, odrzucenia. Pozwala sobie na błędy i potknięcia, dostrzegając swoje sukcesy i mocne strony.
Z asertywnością łączy się ryzyko, że:
- narazimy się na wrogie nastawienie do nas niektórych ludzi, przez to, że wyrażamy swoje uczucia,
- otrzymamy etykietkę ludzi, którzy przez życie idą przebojem,
- zostaniemy skrytykowani,
- ulegną zmianie nasze stosunki stosunków innymi osobami.
Równocześnie ryzykując, stwarzamy też możliwość wystąpienia wokół nas pozytywnych zmian, takich jak:
- lepsze poznanie siebie i innych,
- zbliżenie się do innych ludzi,
- zmniejszenie ilości stresów i frustracji,
- wyrazy podziwu i pochwały otoczenia,
- samorealizacja, samozadowolenie i radość,
- doznawanie sympatii i przyjaźni.
W zachowaniach asertywnych ważne jest nie tylko to co mówimy, ale jak to robimy. Ton głosu powinien być spokojny, ale stanowczy, spojrzenie skierowane na osobę, z którą rozmawiamy. Należy szczególną uwagę przykładać do tonu głosu, ponieważ próbując dodać sobie pewności siebie, łatwo można popaść w ton dogmatyczny lub sarkastyczny.
Skąd się bierze brak asertywności? Zespół przyczyn tego zjawiska nosi katastrofizmu i oznacza powstrzymywanie się od działań z obawy przed tym, by nie ponieść klęski.
Z zachowaniami asertywnymi łączy się pojęcie tzw. praw asertywnych. Stanowią one o tym, że w każdej sytuacji, zarówno prywatnej jak i oficjalnej człowiek ma prawo być traktowany w taki sposób, aby nie naruszano jego godności osobistej.
Według Herberta Fenterheima każdy człowiek ma prawo do:
- Wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć - tak długo, dopóki nie rani innych.
- Wyrażania siebie - nawet, jeśli rani to kogoś innego- dopóki jego intencje nie są agresywne (są asertywne).
- Przedstawiania innym swoich próśb – dopóki uznaje, że oni maja prawo odmówić.
- Przedyskutowania z drugą osobą sytuacji, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna.
- Korzystania ze swoich praw.
Zachowań asertywnych nie stosuje się przy każdej rozbieżności zdań. Warto je stosować wtedy, gdy szczególnie zależy nam na konstruktywnym rozwiązaniu sytuacji potencjalnie konfliktowej. Przydają się na przykład, gdy z jakichś powodów nie chcemy spełnić czyjejś prośby lub żądania, jednocześnie nie chcąc obrazić drugiej osoby.
Mówić „nie”, gdy jesteśmy o coś proszeni jest ogromnie trudno. Niektórzy z nas w pewnych okolicznościach mogą to zrobić bez żadnych problemów, w innych zaś nie potrafią odmówić, choć naprawdę tego pragną. Celem asertywnej odmowy jest zadbanie o siebie. Odmowa ma być czytelna, stanowcza, jasna i uczciwa. Podobnie, jak mamy prawo bycia asertywnym, mamy też w tej kwestii wolny wybór. Jeżeli nie decydujemy się na asertywną odmowę z własnych powodów, realizujemy w ten sposób własne, niepodważalne prawo do tego, by nie być asertywnym.
Asertywność w szkole.
Naszym dzieciom nie wolno używać słowa „nie”, nie wolno im odmawiać. Od najmłodszych lat większość dzieci jest uczona, że trzeba się zgadzać na wszystkie propozycje innych, a szczególnie dorosłych i tych, na których im zależy. Szkoła niestety często powiela ten wzorzec wychowawczy. Na efekty nie trzeba długo czekać. Koledzy proponują wagary – głupio powiedzieć „nie”, częstują papierosami – ten sam problem. Nawet jeśli dziecko chce odmówić nie wie jak to zrobić, żeby nie narazić się na gniew i szykany ze strony grupy. Jest to problem bardzo otwarty, ponieważ coraz młodsze dzieci sięgają po alkohol, narkotyki, papierosy, uzależniają się od leków. Chęć bycia akceptowanym przez innych ma ogromną siłę. Bycie odrzuconym, izolowanym jest najgorszą karą. Większość młodzieży zrobi wszystko, aby być zaakceptowanym przez grupę rówieśniczą, niewiele jednak może samemu zaproponować. Większości wydaje się, że są zwyczajni, nieciekawi. Wierzą, że papieros czy kieliszek wódki dodadzą im powagi i prestiżu, że są to atrybuty dorosłości i niezależności, która jest dla nich nieosiągalna.
Większość szkół nie opiera swej działalności na asertywności, gdyż jest to u nas nowość w zakresie działań pedagogicznych. Jednak było by dobrze, gdyby nauczyciele opierali się na niej, gdyż stanowi ona podłoże zdrowia psychicznego dla nich oraz dla uczniów. Pozwala na pozytywne myślenie o sobie i swoich czynach, ujawnia ukrywane do tej pory uczucia i pozwala mieć nad nimi kontrolę, pozwala nawiązywać kontakty satysfakcjonujące obie strony oraz wspierać się wzajemnie w sytuacjach kryzysowych. Gdy ludzie są wspierani i doceniani mają więcej energii, nie tracą czasu na narzekanie i roztrząsanie swoich urazów. Gdy rozmawiają otwarcie o problemach, to istnieje większe prawdopodobieństwo ich rozwiązania. Zachowania asertywne są niezwykle istotną umiejętnością przy opieraniu się próbom nacisku związanym z piciem alkoholu, paleniem papierosów, zażywaniem narkotyków czy innymi autoagresywnymi lub aspołecznymi zachowaniami. Pomagają wybierać, dają poczucie siły i niezależności, odpowiedzialności za siebie.
Zakończenie.
Zachowania asertywne nie są naturalnymi reakcjami człowieka. Należy się ich uczyć. Nieumiejętność bycia asertywnym skazuje na agresję lub uległość.
Jesteśmy różni, a bogactwo naszych przeżyć, doznań i poglądów wzbogaca świat. Wymiana opinii, nawet bardzo odmiennych, to wartość sama w sobie, gdyż pozwala nam spojrzeć na świat oczyma innych ludzi i może nasze widzenie ogromnie wzbogacić.
Asertywność to najlepsza droga do sukcesu w komunikacji międzyludzkiej.
Zanim nauczymy się chodzić, raczkujemy. Zanim poznamy tajniki algebry, uczymy się arytmetyki. Zanim zmienimy nasze otoczenie, musimy zmienić siebie. Pewien anglikański biskup napisał:
„Kiedy byłem młody i wolny
i moja wyobraźnia nie znała granic,
marzyłem o tym, by zmienić świat.
Kiedy dorosłem i zmądrzałem,
zrozumiałem, że świat się nie zmieni.
I postanowiłem zawęzić moje horyzonty,
i chciałem zmienić już tylko mój kraj,
lecz on także wydawał się niezmienny.
A gdy osiągnąłem podeszły wiek,
w ostatniej desperackiej próbie usiłowałem zmienić
przynajmniej moją rodzinę, tę najbliższą,
lecz nikt nie chciał się zmienić.
A teraz leżę na łożu śmierci i stwierdzam
(chyba pierwszy raz w życiu),
że gdybym na początku zmienił samego siebie,
to być może pod moim wpływem
zmieniła by się moja rodzina,
a z jej wsparciem i zachętą
mógłbym ulepszyć mój kraj
i, kto wie, może zmieniłbym też świat.”
|
Bibligrafia:
- Terry Gillen „Asertywność”
- Sean Covey „7 nawyków skutecznego nastolatka”
- Małgorzata Jachimska „Scenariusze lekcji wychowawczych”
- Artykuł „Asertywność w życiu człowieka” autorstwa „Molly”, napisany w oparciu
o pozycję „Stanowczo, łagodnie, bez lęku” M.Król-Fijewskiej (publikacja internetowa)
- Małgorzata Macherzyńska „Asertywność” (publikacja internetowa)
- Brygida Tomaszewska „Asertywność w naszym życiu” (publikacja internetowa)
|
