Działa tylko w IE - sorry!    
     

Wpływ nagrody i kary na szybkość i trwałość uczenia się

mgr Alina Woźniewicz


Uczenie się jest podstawową formą działalności człowieka w każdych warunkach. Istnienie jakiejkolwiek kultury zależy od zdolności nowych jej członków do uczenia się wielu umiejętności, faktów, przekonań, norm zachowania itp. Ludzkiej umiejętności uczenia się nie może dorównać żadna inna istota żyjąca czy też urządzenie wyposażone w sztuczną inteligencję.

Nagroda i kara mają istotny wpływ na szybkość i trwałość uczenia się. Nagroda jest zdarzeniem, które dostarcza jednostce informacji, jakie zachowanie prowadzi do pożądanego celu, pomaga wykrywać związki między własnym zachowaniem się i celem, wytwarza oczekiwanie na sukces. Sam fakt nagradzania wpływa więc pozytywnie na szybkość uczenia się. Trwałość efektów uczenia się może natomiast rosnąć, gdy nagrody występują nieregularnie. Gdyby nagroda występowała po każdej wykonanej próbie, a w kolejnej serii prób nie miałaby miejsca, to u jednostki zanika oczekiwanie na sukces i wyuczone reakcje eliminują się jako bezcelowe. Jeśli natomiast dane zachowanie się jest nagradzane sporadycznie, to przerwa w nagradzaniu jest odbierana przez jednostkę jako sytuacja normalna, napotkana wcześniej w trakcie uczenia się, stąd oczekiwanie na sukces utrzymuje się znacznie dłużej nie dopuszczając do zaniku wyuczonej reakcji.

Wyższość nagradzania nieregularnego nad regularnym wyraża się jeszcze tym, że to drugie wcale nie prowadzi do zwiększenia prędkości uczenia się, dlatego okazuje się nieopłacalne. Racjonalnym postępowaniem nauczyciela jest ograniczenie liczby nagród zewnętrznych, czyli aplikowanych jako pochwały oceny, a doprowadzenie ucznia do stanu, w którym on sam zacznie się nagradzać wewnętrznie, odczuwając na przykład zadowolenie z sukcesu, radość, zaspokojenie ciekawości, wzrost samooceny itp. Nagradzanie wewnętrzne z samej swej natury jest nieregularne, nie zawsze bowiem odczuwamy sukces z jednakową siłą, a niekiedy nie zwracamy nań uwagi. Zależy to od sytuacji, w której się znajdujemy, aktualnego nastroju bądź motywów, które nami kierują w trakcie uczenia się. Natomiast kara nie ma tak pożądanego wpływu na uczenie się. Uważa się, że blokuje ona jedynie karane zachowanie się poprzez strach, przy czym gdy strach ustąpi, karane zachowanie pojawia się na nowo. Kara zatem nie oducza reakcji, a nie wnosząc informacji o pożądanym zachowaniu się nie wpływa na uczenie się tegoż zachowania się. Skutkiem dotkliwej kary może być natomiast wyuczenie się odpornej na wygaszanie reakcji unikania, jeśli strach spowodowany karą utrzymuje się przez dłuższy czas. Strach ten przybiera wtedy postać reakcji warunkowej, która na skutek generalizacji bodźca pojawia się w sytuacjach podobnych do tych, w których pojawiła się kara. Jeśli strach ten jest odpowiednio silny, może dezorganizować uczenie się jednostki. Np. uczeń karany kilkakrotnie negatywna oceną z matematyki, dodatkowo ośmieszony przez nauczyciela, może bać się później nie tylko popełniania błędów matematycznych, ale również samej matematyki, nauczyciela, a nawet odpowiadania przy tablicy, co oczywiście pogłębia jego niepowodzenia w nauce tego przedmiotu. Szczególnie niekorzystny wpływ na funkcjonowanie ucznia mają kary, których nie może uniknąć poprzez nowe zachowania się albo zmianę dawnych. Jeśli oczekuje on na stworzenie możliwości poprawy oceny niedostatecznej, a nauczyciel nie daje mu takiej szansy, nie reagując na prośby o sprawdzenie wiadomości, to sytuacja karząca przedłuża się wywołując u ucznia przykre emocje.

Całkowita rezygnacja z kary w procesie nauczania nie jest jednak celowa. Kara jako informacja o błędzie czy niewłaściwej reakcji może działać korzystnie, jeśli zestawi się ją z nagrodą za poprawienie błędu czy anulowanie skutków niewłaściwej reakcji. Kara ta nie może być jednak dotkliwa. Wystarcza sama uwaga o błędzie czy też polecenie zaniechania czynności niepożądanej.

Literatura:

  1. Anderson J. R., Uczenie się i pamięć, Integracja zagadnień, tłum. E. Czerniawska, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.
  2. Wrona L., Uczenie się, w: Podstawy psychologii. Podręcznik dla studentów kierunków nauczycielskich, red. W. Pilecka i in., Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 1999.