Rodzina i szkoła stanowią dwa środowiska wychowawcze, liczące się w sposób istotny w życiu dzieci i młodzieży. Aby nauczyciele i rodzice nie popełniali błędów wychowawczych - często wzajemnie od siebie niezależnych, a wynikających z niepełnej wiedzy ogólnopedagogicznej rodziców oraz braku informacji o dziecku przez nauczyciela - konieczne jest ich współdziałanie. Współdziałanie nauczyciela-wychowawcy i rodziców rozumiane jest na ogół jako wykonywanie przez nich wspólnych działań, służących dobru i pomyślności poszczególnych uczniów i ogółu klasy. Nie wyklucza się tu także współdziałania na płaszczyźnie jednokierunkowych świadczeń, uzewnętrzniających się np. w udzielaniu pomocy ze strony rodziców na rzecz klasy lub wspomagania ich przez wychowawcę klasowego. Szczególne znaczenie wychowawcze ma jednak wykonywanie wspólnych zadań zgodnie z podjętą przez nich uprzednio decyzją w tej sprawie. W praktyce podejmowanie współpracy dla dobra dzieci i młodzieży nie zawsze jest realizowane należycie. Brak jest w świadomości sporej części tak nauczycieli jak i rodziców zrozumienia potrzeby współpracy domu ze szkołą, wyobrażalności jej form, a także wiary w możliwości porozumienia. Nawet pojęcia "współpraca", "współdziałanie" bywają przez nich różnie rozumiane. Ogólnie w relacjach między szkołą a domem zauważalna jest pewna forma przerzucania odpowiedzialności za wychowanie. Współdziałanie nauczycieli i rodziców obejmuje najczęściej - przynajmniej we wstępnej fazie - osoby zupełnie sobie obce. Tymczasem sprawnie przebiegająca współpraca wymaga pokonywania odczuwalnej obcości, nieufności czy wręcz braku wzajemnego poszanowania. Skutecznie współdziałają osoby, które znają się i są przekonane o sensowności wspólnie wykonywanych zadań, a więc ludzie o podobnych zainteresowaniach i dążeniach. Stworzenie atmosfery sprzyjającej współdziałaniu powinno należeć do podstawowych zadań nauczyciela-wychowawcy klasy. Nauczyciel powinien poznać i zrozumieć genezę i przejawy nastawień rodziców wobec szkoły i na tej podstawie próbować coś zmienić w tym zakresie. Wielką rolę w kontaktach rodziców z nauczycielem odgrywa osobisty takt i kultura obu stron. Nieodzownymi warunkami dobrej współpracy są także wzajemny pozytywny stosunek, troska o podtrzymanie autorytetu obu stron, jak również zaufanie oraz wiara we wzajemne możliwości współpracy. Można sformułować kilka ogólnych postulatów dotyczących współdziałania rodziny ze szkołą: - Koniecznym warunkiem skutecznego współdziałania nauczycieli i rodziców jest całkowicie dobrowolny w nich udział. Chodzi zwłaszcza o to, aby wszyscy byli świadomi celowości współpracy, jak również korzyści z nią związanych.
- Nauczyciel-wychowawca klasy i rodzice powinni mieć równe prawa obowiązki. Żadna ze stron nie może się czuć mniej wartościowa od drugiej. Utworzy się wtedy rodzaj wspólnoty, której członkowie mają jednakowy udział w podejmowaniu decyzji i ponoszą za nie odpowiedzialność.
- Musi istnieć wielostronny przepływ informacji. Umożliwi to konfrontowanie różnych opinii i ocen o tym, co dzieje się w szkole i w rodzinie z dziećmi, zwłaszcza zaś jakiego rodzaju oddziaływania stosuje się wobec nich i z jakim skutkiem.
- Realizowane przez szkołę i rodzinę cele wychowawcze muszą być ze sobą zgodne. Muszą także nastąpić uzgodnienia dotyczące metod i form ich realizacji. Wszelka sprzeczność pod tym względem podważa autorytet jednej ze współdziałających stron.
- Nauczyciel-wychowawca i rodzice muszą czynnie i systematycznie angażować się w wykonywanie zadań inicjowanych i organizowanych podczas współdziałania. Osłabienie aktywności oraz dłuższe przerwy we współdziałaniu szybko niweczą dotychczasowe osiągnięcia wychowawcze zdobyte niekiedy z ogromnym trudem.
- Musi mieć miejsce zachowanie odpowiednich proporcji pomiędzy podejmowanymi wspólnie działaniami na rzecz środowiska szkolnego i rodzinnego.
- Stosowanie różnych form współpracy w codziennej praktyce powinno być elastyczne i twórcze.
- Nauczyciel i rodzice powinni włączać dzieci w możliwie dużą ilość problemów, nastawiać się na bezpośredni kontakt z młodym człowiekiem w jego sprawach i być wobec niego lojalni. Porozumienie nauczyciela z rodzicami nie może przekształcić się w "zmowę" dorosłych.
Dziedziny współpracy nauczyciela wychowawcy z ogółem rodziców własnej klasy powinny w pełni pokrywać się z rodzajami zadań realizowanych w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Zakres tej współpracy powinien być tak szeroki, by obejmował najważniejsze dziedziny życia i działalności dzieci zarówno na terenie szkoły, jak i domu rodzinnego. Szczególnie istotne są trzy płaszczyzny porozumienia: dydaktyczna, opiekuńcza i wychowawcza. Działalność w tych zakresach powinna obejmować zarówno uczniów zdolnych i wysoce uspołecznionych jak i potrzebujących pomocy. Współdziałanie nauczycieli i rodziców może przybierać różne formy. Wszystkie one dają się na ogół sprowadzić do form polegających na zbiorowej lub indywidualnej współpracy między szkołą a rodziną. Zbiorowe formy współdziałania nauczycieli i rodziców można podzielić na spotkania robocze, towarzyskie lub spotkania z ekspertem. Natomiast indywidualne formy współdziałania na konsultacje pedagogiczne, wizyty domowe, kontakty korespondencyjne i rozmowy telefoniczne. Współdziałanie nauczyciela-wychowawcy klasy i rodziców przejawia się najczęściej w postaci spotkań zbiorowych. Natomiast spotkania indywidualne są ważnym wzbogaceniem i urozmaiceniem współpracy w ramach spotkań zbiorowych. Jednym z kierunków współpracy nauczyciela- wychowawcy i rodziców jest podnoszenie kultury pedagogicznej rodziców, które sprzyjają także dokształcaniu pedagogicznemu nauczyciela. Podnoszenie kultury pedagogicznej związane jest z koniecznością posiadania wiedzy pedagogicznej przez osoby mające wpływ na dziecko. Poziom kultury pedagogicznej rodziców wyznaczają czynniki, które dają się ująć w następujące grupy tematyczne: - wiedza o dziecku i stosunek do jego potrzeb,
- świadomość własnej roli wychowawczej oraz poczucie odpowiedzialności za los dziecka i jego prawidłowy rozwój,
- poglądy rodziców na charakter stosunków wychowawczych w rodzinie,
- stosunek rodziców do nauki szkolnej dziecka i jego dalszego kształcenia,
- umiejętność oddziaływania wychowawczego przez organizację życia w rodzinie,
- rodzaje stosowanych w rodzinie metod wychowania i ich znaczenie dla prawidłowego rozwoju dzieci.
Podnoszeniu poziomu kultury pedagogicznej rodziców sprzyja pedagogizacja rodziców prowadzona przez nauczyciela-wychowawcę klasy. Dobrze prowadzona pedagogizacja sprowadza się do kierowania przez wychowawcę procesem kształcenia i samokształcenia rodziców. Spotkania mające na celu dokształcanie rodziców są jedną tylko z form współdziałania nauczycieli i rodziców. Nawet odbywane systematycznie nie dają gwarancji rzeczywistego usprawniania pracy wychowawczej ani w środowisku rodzinnym, ani szkolnym. Rzadko obejmują swoim zasięgiem rodziców, dla których najbardziej byłyby przydatne. W połączeniu jednak z innymi formami współpracy nauczyciela i rodziców mogą odegrać dużą rolę w doskonaleniu oddziaływań wychowawczych zarówno rodziny, jak i szkoły. Każdy nauczyciel-wychowawca klas początkowych współpracując z rodzicami musi sobie zdawać sprawę z tego, że spoczywa na nim obowiązek uświadomienia rodzicom istnienia dwóch poważnych progów szkolnych związanych z podejmowaniem przez dziecko nauki w klasie pierwszej i z przejściem ucznia klasy trzeciej na systematyczny szczebel kształcenia. Powinien także w toku współpracy z rodzicami przygotować dzieci do nowych zadań i obowiązków z tym związanych. Jeżeli nauczyciel-wychowawca klasy i rodzice wspólnie zapewniają dziecku prawidłowy rozwój emocjonalny, stwarzają mu odpowiednie warunki do pracy, wdrażają do aktywnego udziału w środowisku i kulturze, właściwie kierują czasem wolnym, przyzwyczajają do solidnej, zorganizowanej pracy, podtrzymują więzi koleżeńskie, wzmacniają autorytet szkoły i domu oraz kształtują postawy twórcze - uczestniczą w sukcesie szkolnym i życiowym dziecka. |
