Wychowawca, podejmując pracę wychowawczą ze swoją klasą, musi być świadomy, że szkoła ma być dla uczniów środowiskiem wychowawczym, w którym współdziałają łącznie wszyscy nauczyciele stanowiący radę pedagogiczną szkoły, rodzice oraz uczniowie poprzez swoje organizacje szkolne. Szkoła jest to więc środowisko skupiające zarówno działalność ludzi dorosłych na rzecz szkoły, oraz poszczególnych uczniów, jak też działalność uczniów na rzecz szkoły, dorosłych współpartnerów oraz swojej uczniowskiej społeczności. Tradycje, aspiracje i potrzeby tego środowiska wyznaczają kierunki wszelkich podejmowanych przez wychowawcę działań. Szkoła tworzy środowisko wychowawcze otwarte. Należy do niej objęcie swymi poczynaniami potrzeb i zadań żywotnych w społeczności, w której funkcjonuje. W ten naturalny sposób szkoła działa w swym środowisku społecznym jako świadomy partner władz terenowych, środowisk kulturalnych, opiekuńczych. Wychowawca jest inicjatorem i partnerem poczynań uczniowskich, organizatorem całokształtu wychowania i kształcenia szkolnego w odniesieniu do jego klasy. Z tej racji pełni on funkcję koordynatora wszelkich działań i inicjatyw wychowawczych pochodzących ze strony poszczególnych ogniw środowiska wychowawczego, jakim jest szkoła, oraz środowiska lokalnego, w którym szkoła działa, a odnoszących się do jego uczniów. Wychowawca nie działa sam. Korzysta z pomocy wszystkich sojuszników na terenie szkoły i poza nią. Koordynując całokształt poczynań wychowawczych w stosunku do swoich uczniów w toku realizacji programu wychowawczego uwzględnia i wykorzystuje te formy zajęć pozalekcyjnych, które mogą przyczynić się do pełniejszej realizacji jego zamierzeń wychowawczych. A więc może w związku z podejmowanymi zadaniami włączać do swych prac np. harcerstwo, korzystać z aktywności uczniów na zajęciach pozalekcyjnych. Jego praca i współpraca z uczniami i innymi wychowawcami szkoły powinna być wieloaspektowa. Szczególnie ważną rolę odgrywa wychowawca jako rzecznik spraw i potrzeb rozwojowych swoich uczniów. Powinni oni widzieć w nim dojrzałego przyjaciela, niezawodnego przewodnika i opiekuna. W toku swej pracy wychowawca tworzy różnorodne sytuacje wychowawcze, które są żródłem doświadczeń młodzieży szkolnej. Powinny to być doświadczenia efektywnego społecznego działania. Tylko takie doświadczenia człowieka mają wpływ na jego dalszy rozwój, które pochodzą z aktywnego uczestnictwa w życiu, któremu towarzyszą żywe przeżycia emocjonalne i refleksje nad sensem i efektem własnego działania. Podstawowym zadaniem wychowawcy klasowego jest więc organizowanie działalności uczniów w taki sposób, aby wyzwalała ona ich aktywność, pożądane emocje, pozwalała na zrozumienie oraz ocenę własnego działania. Ma kształcić młodzież tak, aby wiedziała, jak żyć, do czego dążyć, kim być, jakich wyborów w życiu dokonywać. Zamierzenia te wymagają czterech podstawowych celów wychowawczych, jakimi są: aktywność poznawcza, aktywność społeczna, aktywność samowychowawcza oraz aktywność prospektywna. Cele swe realizuje wychowawca tworząc sytuacje wychowawcze angażujące uczniów intelektualnie, emocjonalnie oraz sytuacje wyzwalające ich konkretne działania. Dzięki temu wychowawca dostarcza uczniom doświadczeń, które decydują o kształceniu ich osobowości. W pierwszych okresach organizowania samodzielnej działalności uczniów rola wychowawcy będzie duża. Ważne jest, by możliwie prędko przeradzała się w rolę doradcy, a następnie współuczestnika wspólnej działalności. Cały system pracy wychowawcy na spotkaniach klasowych powinien być przeciwieństwem autokratycznego kierownictwa, nadmiernej opiekuńczości, usuwania z drogi wszelkich trudności, antytezą zbyt wielu rygorów i sztywnych warunków działania z góry narzuconych, nadmiernego manipulowania karami i nagrodami. Zapewnienie swobody w procesie wychowania wymaga zaufania do możliwości i dobrej woli uczniów i traktowania wychowanków na zasadzie raczej rozsądnego kredytu zaufania, niż nadmierną ostrożnością. Do obowiązków wychowawcy należy wytworzenie w sposób naturalny klimatu swobody poczynań uczniów oraz autentycznego zaangażowania. Wychowawca pracuje razem z młodzieżą, razem z nią szuka rozwiązań, czyni próby, razem pokonuje trudności; nie zastępuje młodzieży w jej pracy, nie przejmuje pozycji ani oceniającego, ani biernego obserwatora poczynań młodzieży. Współdziałanie z młodzieżą wychowawca łączy z życzliwą gotowością do pomocy i rady oraz z dążeniem do tego, aby młodzież możliwie samodzielnie uporała się z zadaniem. Wychowawca powinien dbać o to, aby w efekcie jego pracy poziom doświadczenia życiowego uczniów był możliwie wyrównany. Nie tylko najlepsi mają przeżywać doświadczenia sukcesów i satysfakcji; nie tylko najsłabsi mają uzyskiwać doświadczenia pokonywania trudności i podlegania krytycznej ocenie grupy itp. Jedni i drudzy muszą zdobyć doświadczenia aktywności poznawczej, społecznej, samowychowawczej i prospektywnej, a co za tym idzie - podobny zakres wiedzy o życiu, podobny zasób umiejętności praktycznego działania i przeżyć. Konieczne jest, aby wychowawca miał dobre rozeznanie, jakich doświadczeń i któremu uczniowi dostarczyła praca w ramach spotkań klasowych, jakich należy mu dostarczyć. Wychowawca powinien stawiać sobie na każdej godzinie wychowawczej konkretne zadania, tak jak czyni to nauczyciel na lekcjach przedmiotowych. Te zadania charakteryzują się dwiema cechami: związkiem z aktualnymi potrzebami rozwojowymi i wychowawczymi uczniów oraz związkiem z potrzebami środowiska społecznego. Druga cecha zadań wychowawczych, związana z potrzebami środowiska społecznego, wymaga takiego doboru zadań pod względem ich treści, aby zaspokajały one faktyczne i odczuwane przez uczniów potrzeby grupy rówieśniczej (formalnej - klasy, czy nieformalnej - np. grupy towarzyskiej), potrzeby szkoły, jako najbliższego środowiska społecznego, potrzeby własnych rodzin czy szerszego środowiska społecznego (miasto, okolica, wieś itp.). Wychowawca pracujący z grupą w pełni aktywną musi wytwarzać w niej swoiste, właściwe jemu i grupie, podstawy dyscypliny, będące nie systemem rygorów, kar i nagród, lecz wspólnie uznanych zasad postępowania. Dojrzałość tych zasad i ich przestrzeganie powinno wzrastać w toku realizacji programu spotkań klasowych. Istotne jest zatem wykorzystanie wszelkich okazji do pobudzania refleksji uczniów o wydarzeniach, problemach ich społecznego życia i wyzwalanie samoregulacyjnych mechanizmów. Programy działań młodzieży wypracowane w szkole dotyczyć powinny sześciu terenów działalności człowieka, jakimi są: rodzina, praca, najbliższe środowisko społeczne, środowisko lokalne, kraj, świat. Aby wszyscy uczniowie szkoły mogli zaangażować się w sprawy tych terenów ludzkiej działalności, muszą być w jej wychowaniu spełnione określone zasady: zasada partnerstwa z wychowawcą, nastawienie wychowawcy na powszechność efektów wychowawczych, zasada konkretności zrealizowanych zadań oraz zasada aktywności. Aby te zasady zostały zrealizowane musi pojawić się ktoś, kto pokieruje młodzieżą w sposób rozumny tak, aby była dobrze wychowana, czyli aby była przygotowana do życia w środowisku ludzi dorosłych. Tę rolę spełnia najlepiej wychowawca klasowy, który w szkole pełni rolę kumpla, przyjaciela a czasem nawet rodzica. |
