Co to jest arteterapia?Istnieje wiele definicji arteterapii. Etymologia tego wyrazu oznacza arte - łacińskie słowo określające wykonanie czegoś "doskonale, po mistrzowsku" i pochodzi od słowa ars - "sztuka". Pojęcie "terapia" z greckiego oznacza "opiekować się, oddawać cześć", a w szerszym kontekście oznacza leczenie. [1] Według W. Szulc: "Pojęcie arteterapia w szerokim znaczeniu obejmuje muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię oraz działania terapeutyczne przy pomocy teatru, filmu, sztuk plastycznych, takich jak malarstwo, rzeźba, grafika. W węższym znaczeniu arteterapia jest wykorzystaniem technik plastycznych i ich wytworów w terapii i diagnozowaniu zaburzeń psychicznych i emocjonalnych. Arteterapia ma również zastosowanie u ludzi zdrowych, ale nieprzystosowanych, konfliktowych, jako metoda odprężenia, uwalniająca od nadmiaru napięć." M. Kulczycki definiuje arteterapię jako "układ poglądów i czynności ukierunkowanych na otrzymanie lub podnoszenie jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki". Według W. Karolaka arteterapia to "terapia przez sztukę", to także "terapia przez twórczość" lub "twórcza terapia". Mimo mnogości i różnorodności definicji należy zwrócić uwagę iż jest to działalność planowana, wielopłaszczyznowa i rozłożona w czasie. Działalność ta oparta jest na muzycznej, plastycznej, technicznej lub manualnej aktywności jednostki. Jakie są jej funkcje?Zbigniew Skorny podaje trzy funkcje: - funkcja rekreacyjna - polegająca na tworzeniu warunków ułatwiających wypoczynek, oderwanie się od codziennych trudności i problemów życiowych,
- funkcja edukacyjna - dostarczenie dodatkowych wiadomości pełnej wiedzy i zwiększaniu mądrości życiowej dzięki czemu osoba lepiej orientuje się w rzeczywistości i skuteczniej rozwiązuje problemy,
- funkcja korekcyjna - polega na przekształcaniu mechanizmów mniej wartościowych na bardziej wartościowe. Mogą to być zmiany nastawienia z negatywnego na pozytywny lub zmiana koncepcji własnego życia.
Według innych autorów pełni ona również funkcje: - funkcję ekspresyjną - ma ona wpływ na ujawnianie tłumionych emocji, a jej oczyszczający charakter pomaga rozładować niekorzystne stany napięcia,
- funkcję pragmatyczną - służy zapewnieniu jednostce podstawowych potrzeb,
- funkcję kompensacyjną - ma na celu zaspokojenie nie realizowanych potrzeb jednostki,
- funkcję poznawczą - uczy nazywania, wyrażania i rozpoznawania uczuć
- funkcję regulacyjną - umożliwia zaspokojenie potrzeb samorealizacji oraz kompensacji.
Według E. Sikory arteterapia posiada walory relaksacyjne, odprężające i symulacyjne, ponieważ rozbudza korzystne emocje i pozytywnie wpływa na samopoczucie. Staje więc ona otworem nie tylko dla ludzi chorych, ale również "zwykłych ludzi", zmęczonych, którzy pragną spokoju, wytchnienia, zadowolenia z tego co robią. Terapia przez sztukę sięga czasów starożytnych, kiedy to mówiono o "uprawianiu duszy", wskazywano na lecznicze oddziaływanie muzyki oraz otoczenia tj. rzeźb, malarstwa, architektury. Człowiekowi od zawsze towarzyszy potrzeba tworzenia, wyrażania siebie i swoich emocji. Twórczość ukierunkowana na wyższe wartości angażuje nie tylko nasz rozum, ale również uczucia, doznania, pragnienia, niepokoje. We współczesnym świecie, świecie pogoni za pieniądzem, rozwojem, techniką często zapominamy o nas samych, naszych rodzinach, o tym co dla nas ważne, najcenniejsze, niepowtarzalne dla każdej jednostki, zapominamy właśnie o tych najwyższych wartościach: uczuciach, doznaniach. Obecnie arteterapia ponownie nabiera znaczenia i popularności, w szerszym znaczeniu jako terapia z wykorzystaniem muzyki, plastyki, choreografii, teatru, tańca, poezji, prozy itp. oraz węższym znaczeniu - przy pomocy sztuk plastycznych. Czy można zatem zastosować arteterapię w zajęciach szkolnych? "Człowiek wychowuje się przez sztukę, dzięki temu, iż ją stwarza oraz przez to, że umie korzystać z jej dobrodziejstw" - pisze S. Szuman w książce "O sztuce i wychowaniu estetycznym". Zarówno w świecie dorosłego człowieka, jak i świecie dziecka istotne miejsce przypada sztuce. Sztuka pozwala lepiej rozumieć świat, dzięki niej życie staje się bardziej odkrywcze i świadome. Jest ona potwierdzeniem twórczego człowieczeństwa. Wychowanie estetyczne powinno mieć znaczące miejsce w życiu człowieka, a zwłaszcza najmłodszego człowieka - dziecka. Dzieci od najmłodszych lat obcując ze sztuką uczą się nie tylko ją rozumieć, przeżywać, ale również odnosić się do niej z szacunkiem i miłością. Tu widać znaczącą rolę rodziny i szkoły. Pobudzanie, pielęgnowanie i rozwijanie twórczej aktywności dzieci, bądź samorodnej i swobodnej, bądź też przez nas inicjowanej, kierowanej i rozwijanej np. podczas zajęć lekcyjnych, pozwala nam "stworzyć", wychować jednostkę twórczą, świadomą, "pełną". Mówiąc za W. Karolakiem: arteterapia, terapia przez sztukę, jest również sposobem wydobywania z dzieci i młodzieży sił, energii, które pomagają im we własnym rozwoju. Jest to poszukiwanie motywacji do procesu twórczego. Stanowi ona bezpieczny i akceptowany przez dzieci sposób wypowiedzi tego, co jest trudne do opisania słowami, jest odzwierciedleniem problemów i negatywnych emocji nagromadzonych i przechowywanych. Kierując się słowami Karolaka postanowiłam wykorzystać arteterapię w pracy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo. Zagadnienie nadpobudliwości psychoruchowej jest coraz częstszym zjawiskiem w rzeczywistości szkolnej. Choć znane jest na świecie od 143 lat nie zawsze było tak samo nazywane. Obecnie używa się terminu: zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Jakie są jego przyczyny? Uważa się, że przyczyną tego zespołu jest organiczne uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników, czyli odmienny sposób dojrzewania układu nerwowego. Spowodowane jest to zmianami w obrębie materiału genetycznego, co powoduje zmiany pracy niektórych struktur mózgu, a co za tym idzie zaburzenia procesów psychicznych. [2] Zespół nadpobudliwości psychoruchowej zmniejsza się z wiekiem. Najszybciej ustępuje ruchliwość, wolniej poprawia się zdolność skupienia uwagi. Dzieci te są mniej dojrzałe od rówieśników, mają problemy w kontaktach społecznych z rówieśnikami, nauczycielami, rodzicami. Często mają niską samoocenę. Praca z dziećmi z tym zespołem nie jest łatwa i wymaga współdziałania wielu czynników, dostosowania metod do możliwości indywidualnych dziecka. Dziecka nadpobudliwego nie można zmienić, jest ono takie jakie jest. Zamiast więc z nim walczyć warto spróbować pomóc mu dostosować się do ogólnych wymogów szkoły, czy zasad społecznych, czyli znaleźć w nim to co dobre i odpowiednio to wzmocnić. Na moich zajęciach postanowiłam wykorzystać różne techniki arteterapeutyczne, aby choć na chwilę skupić uwagę tych dzieci na zadaniu. Zastosowałam metody, które pozwoliły zrozumieć temat, wyobrazić sobie efekt końcowy, obserwować i praktycznie uzmysławiać proces tworzenia i pobudzać do ekspresji plastycznej. Podczas zajęć dzieci poznają różne techniki plastyczne: techniki malarskie, graficzne, rzeźbiarskie, relaksacyjne oraz inne własne, twórcze, które pozwalają "zrobić z niczego coś". Wykorzystanie różnorodnych materiałów pobudza twórcze myślenie, daje zadowolenie z pracy, sprzyja poczuciu akceptacji, motywuje do dalszej pracy. Twórcze poszukiwania i zaangażowanie dzieci w przyszłości zaowocują w innych dziedzinach życia, gdyż wpływają one nie tylko na osobowość, ale dzięki nim lepiej postrzegają oni świat. Szczególnie ważne jest to u dzieci z nadpobudliwością psychoruchową, gdyż mają one problem z odnalezieniem samego siebie, ułożeniem swojego świata, począwszy od najdrobniejszych codziennych czynności. Jasny i konsekwentnie przestrzegany system reguł i zasad obowiązujący podczas zajęć, techniki relaksacyjne, spokojna, życzliwa atmosfera, stosowanie wzmocnień pozytywnych, współpraca z rodzicami, pomaga dzieciom z tymi problemami w ułożeniu nie tylko świata fizycznego, ale również tego wewnętrznego, duchowego. Bibliografia- [1] Wojnar I., Wychowanie przez sztukę, Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu, 1977, nr 13, s. 50-51,
-
- [2] Wolańczyk T., Skotnicka M., Kołakowski A., Pisula A., Zespół nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci. Komitet Ochrony Praw Dziecka. Warszawa 2001
-
oraz -
- Stanisławski J.,Billip K., Chociłowska Z., Podręczny słownik Wiedza Powszechna, Warszawa 1994,
-
- Szulc W., Kulturoterapia - wykorzystanie sztuki i działalności kulturalno-oświatowej w lecznictwie. Poznań 1994.
|
