Temat: Problem odpowiedzialności władcy i elit rządzących za losy państwa w świetle "Odprawy posłów greckich" Jana Kochanowskiego Cele lekcji: - problem odpowiedzialności władzy i elit rządzących za sprawy państwa i ich obywateli;
- rozumienie idei utworu;
- ponadczasowość problemów podejmowanych w utworze;
- wielka rola młodych ludzi w życiu kraju;
Metody: - heurystyczna,
- problemowa,
- praca z tekstem.
Środki dydaktyczne: - tekst "Odprawy posłów greckich" Jana Kochanowskiego.
Przebieg lekcjiFaza wprowadzająca- Przypomnienie wiadomości z przedniej lekcji:
źródła i rodzaje konfliktów w utworze; odczytanie charakterystyki porównawczej Antenora i Aleksandra (praca domowa); podkreślenie wartości nadrzędnych dla Antenora: poszanowanie prawa, sprawiedliwość, prawda, uczciwość, a nade wszystko - dobro państwa = Troi. - Możliwości odczytania
dramatu J. Kochanowskiego.Kogo - w kontekście wskazanych możliwości odczytania utworu - może uosabiać postać Aleksandra? *przedstawiciela elit rządzących w ogóle (lekkomyślnych, egoistycznych, kierujących się prywatą rządzących, obierających sobie cel niezgodny z dobrem ogólnym, nie czujących odpowiedzialności za losy państwa). - Ponadczasowy charakter kwestii poruszonych w dramacie:
*antyczny wątek (kostium), pod którym autor ukrył uniwersalną tematykę - problem odpowiedzialności obywateli za losy państwa (tu: władca, elita rządząca). - Zapisanie tematu lekcji.
Faza realizacyjna- Określenie postaw poszczególnych bohaterów "Odprawy", ich stosunku do spraw państwowych.
*Priam - władca Troi: *stosunek do czynu syna: - nad interesy państwa przedkłada dobro syna i jego prywatne interesy; miłość do syna zabiła w umyśle zdolność logicznego myślenia; - krótkowzroczny, nie zastanawia się nad moralnymi i politycznymi konsekwencjami, jakie za sobą niesie pozostawienie Heleny w Troi; *podjęcie decyzji: - obawia się podjęcia decyzji, która byłaby niekorzystna dla jego syna; - niezdecydowany, bierny i uległy; - wydaje się nie do końca zdawać sprawę z powagi sytuacji; nie poczuwa się w pełni do odpowiedzialności za losy państwa; zdaje się na werdykt Rady Królewskiej; - łatwo ulega niebezpiecznym demagogom; - bagatelizuje stawiane przeciwko Aleksandrowi zarzuty; - podejmuje decyzję, jak mówi: pro publico bono (dla dobra publicznego), ale jest ona daleka od tego szczytnego hasła;
*w obliczu zgrożenia: - lekceważąco i ironicznie odnosi się do racjonalnych rad Antenora: kiedy Antenor mówi mu, by sposobił państwo do obrony, nie wydaje się być przejęty tym faktem: "Jakobyś już na oko, dobry Antenorze,/ Nieprzyjaciela widział, tak się, widzę, boisz" - stwierdza; - odczuwa strach: kiedy Kasandra przepowiada upadek Troi, przypomina sobie wróżebny sen swojej żony, której przyśniło się, że urodzi pochodnię, od której spłonie miasto; jest już jednak za późno; próbuje się bronić: Aleksandra - swoje "przeklęte dziecko" po narodzeniu rozkazał porzucić w górach, by tam rozszarpały go wilki (bezwzględność władcy); - nie potrafi trzeźwo ocenić sytuacji: kiedy wojna jest już pewna, zapowiada na dzień następny wojenną naradę, która zadecyduje o charakterze obrony (będą siedzieć tak długo aż "uradzą obronę"), a nie już o samej walce;
[Chóru pieśń druga]; w.161-180: *pieśń skierowana do władców ("Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie..."); stanowi ona ujęty w poetycką formę kodeks moralnych zasad obowiązujący rządzących; - Kochanowski zwraca uwagę na to, że są niczym pasterze mający pieczę nad "stadem bożym" ; - zostali oni wybrani przez Boga (są jego namiestnikami na ziemi) i przez niego zostaną rozliczeni ze swego ziemskiego panowania - trudno będzie przed obliczem boskim winnemu ujść bezkarnie; Bóg jest nieprzekupny i traktuje wszystkich: czy bogatych, czy biednych jednakowo; - przypomina im o konieczności sprawiedliwych i troskliwych rządów i o tym, że powinni mieć na względzie dobro ogółu, a nie własne korzyści, gdyż w ich rękach leży odpowiedzialność za losy poddanych; - przestrzega przed konsekwencjami nierozsądnych rządów, które mogą doprowadzić do upadku państwa: "Przełożonych występy [wykroczenia] miasta zgubiły/ I szerokie do gruntu cesarstwa [państwa] zniszczyły" ;
*Rada Królewska: - jej członków cechuje słabość, chwiejność; - są przekupni, sprzedajni, wykorzystują sprzyjające warunki dla własnych interesów; dbają o własne doraźne korzyści; - nie interesują się losami ojczyzny, są nieodpowiedzialni;
*Ikateon: - typ sprzedajnego polityka, skorumpowanego demagoga; wygłasza płomienne przemówienie w obronie Aleksandra: - uważa, podobnie jak królewicz, że nie należy oddać Heleny, gdyż Grecy chcą najpierw zastraszyć, a potem podporządkować sobie Trojan; teraz chcą, żeby wydać im Helenę, a potem żądać będą upominać się o ich żony i dzieci; chciwość nie zna granic; zawczasu trzeba przeciwstawić się Grekom, żeby później będzie z późno, kiedy "jarzmo na szyję założą" ; Grecy chcą sprawiedliwości, a grożą wojną; hańbą wg niego jest przystanie na warunki Greków; - od dawna Grecy nazywali się panami, a Trojan - sługami, ale nie jest panem, kto się na Peloponezie urodził, ale ten, kto nosi szablę u boku; ona rozstrzygnie, "kto komu czołem bić ma"; do tego czasu są sobie równi; sprawiedliwości należy więc szukać w wojnie; - Grecy nie powinni być tak pewni siebie, nie są tak groźni, jak im się wydaje; jeśli zaś czują się pokrzywdzeni porwaniem Heleny, niech sami pokażą jak należy wynagradzać krzywdy, bowiem i oni nie są bez winy; powinni odpokutować za porwanie Medei i Absyrta, a później żądać oddania Heleny; nie zgadza się z Antenorem; uważa, że winy Greków są większe; nie radzi więc wydawać Heleny, póki się z nimi nie rozmówią w sprawie Medei;
[Epeisodion czwarte]; w. 379-423: *Poseł grecki - Ulisses trzeźwo ocenia sytuację w Troi [anarchia = dezorganizacja powstała wskutek bezsilności (też: braku) władzy; stan chaosu i nieporządku, bezrząd, rozprężenie] i postawę jej obywateli; Aleksander osiągnął wszystko intrygami, przekupił radę, nie pomyślał o tym, że kupowanie stronników zdeprawuje obywateli; jego "wszeteczeństwa i łotrowską sprawę" jawnie wszyscy bronią i nikt nie liczy się z prawdą ani konsekwencjami, jakie niesie za sobą pozostawienie Heleny w Troi; - skarży się na młodzież; uważa, że jest zepsuta i zdegenerowana; "Jaki to wrzód [choroba] szkodliwy w Rzeczypospolitej/ Młódź wszeteczna!" - stwierdza z goryczą; - prowadzi hulaszczy, próżny, wygodny i leniwy tryb życia, a tym samym swoją postawą daje zły przykład innym; "Patrz, jakie orszaki/ Darmozjadów za nimi, którzy ustawicznym/ Próżnowaniem a zbytkiem jako wieprze tyją" ; - zarzuca młodym, że jest nieodpowiedzialna, nieprzygotowana do obrony ojczyzny; jest przekonany, że niechybnie sprowadzi klęskę na Troję;
[Chóru pieśń pierwsza]; w. 68-87 - pojawia się tu również krytyka młodych: *nie ma też takich skarbów, z które młodzi mogliby nabyć rozum; ubolewa, że rzadko zdarza się, by rozum i młodość szły w parze; *młodzi nie kierują się rozumem, rozsądkiem, dogadzają jedynie własnym zachciankom: "Teraz, na rozum nie dbając,/ A żądzom tylko zgadzając,/ Zdrowie i sławę tracą, tracą majętności/ I ojczyznę w ostatnie zawodzą trudności" ; *chór ostrzega więc przed zgubnymi skutkami zepsucia moralnego młodzieży - bowiem może ono doprowadzić do upadku ojczyzny; *wypowiedź Kasandry: jej pojawienie się tchnie grozą straszliwych skutków, jakie może wywołać rozkład moralności obywatelskiej: "(...) Matko, ty dziatek - mówi Kasandra - Swoich płakać będziesz, ale wyć będziesz!" .
Wnioski: Do kogo kierowany jest utwór i jakie uniwersalne przesłanie zawiera? *Autor przestrzega, że brak odpowiedzialności za losy państwa oraz upadek moralności obywateli i rządzących - do których kieruje swe słowa - jest przyczyną upadku państw; dlatego też jak groźne memento brzmią słowa Ulissesa, który twierdzi, że wszystkie państwa, w których nie przestrzega się praw, w których szerzy się anarchia i przekupstwo, muszą zginąć: (...) nierządne królestwo i zginienia bliskie,/ Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość/ Ma miejsce, ale wszystko złotem kupić trzeba!" ; - Polski koloryt dramatu
(odwołanie się do wiedzy historycznej uczniów; odszukiwanie aluzji do życia politycznego współczesnej poecie Polski).
Wykorzystując jako temat utworu epizod poprzedzający wojnę trojańską, Kochanowski w dużym stopniu ograniczył realia epoki, ubarwiając akcję zrozumiałymi dla rodzimego odbiorcy i czytelnika elementami politycznymi życia epoki.
Na polski koloryt utworu składają się takie elementy, jak: - używanie tytułów odwołujących się do rzeczywistości szesnastowiecznej Polski: starosta, lenni książęta, rotmistrz; - wprowadzenie polskiego sposobu prowadzenia obrad sejmowych: podział na tych, którzy siedzą i tych, którzy stoją, odwołanie się do tradycji staroszlacheckich mów (wystąpienie Ikateona), zaprowadzenie spokoju na sali uderzeniem laski marszałkowskiej, posłowie głosują przez rozstąpienie; też brak jednomyślności, zamęt, ciągłe kłótnie i spory są odbiciem zachowań polskich posłów, którzy podobnie jak członkowie trojańskiej rady kierowali się prywatą i posługiwali się demagogią - król Priam przez swoją chwiejność i brak decyzji przypomina Zygmunta Augusta (król zwłaszcza wobec Kościoła i spraw religijnych nie potrafił zająć jednoznacznego stanowiska) - społeczeństwo trojańskie przypomina pod wieloma względami społeczeństwo polskie XVI w., np. zanik patriotyzmu, przedkładanie własnych interesów nad dobro państwa, dbanie o doraźne korzyści (ówczesnemu parlamentaryzmowi groził rozkład wskutek rosnącej siły magnatów wodzących na pasku średnią szlachtę i za jej pomocą realizujących własne interesy).
Zapewne sztuka Kochanowskiego, wystawiona w styczniu 1578r. w Ujazdowie (pod Warszawą) z okazji zaślubin Jana Zamoyskiego i Krystyny Radziwiłówny, skierowana była do obecnej na premierze elity rządzącej (król Stefan Batory, królowa Anna Jagiellonka, senatorowie i posłowie Rzeczypospolitej), jednak odbieranie "Odprawy" jako dramatu o ówczesnej Polsce byłoby spłyceniem wymowy utworu, bowiem tragedia ma wymiar ponadczasowy (traktuje o relacjach miedzy indywidualnym prawem jednostki a zasadami państwa, o odpowiedzialności obywateli za losy swej ojczyzny, rozpatruje też kwestie moralne). Praca domowa: - Zredaguj pieśń "Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie..." tak, aby można było nim zakończyć wypowiedź na sejmie na temat odpowiedzialności członka rządu. Niech tekst zaczyna się np. od słów: W zakończeniu mojej wypowiedzi chciałem podkreślić, że.... Zachowaj właściwy styl przemówienia.
- Naucz się tej pieśni na pamięć.
- Przypomnij sobie cechy i zasady dramatu antycznego.
|