Działa tylko w IE - sorry!    
     

Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych jedną z przyczyn
trudności wychowawczych i niepowodzeń szkolnych

mgr Ewa Karnowka
mgr Bożena Klimek


Wstęp

Pracując z dziećmi wymagającymi ukierunkowanej pomocy pedagogicznej, można zauważyć, że obok typowych przyczyn trudności w nauce (stwierdzanych w wyniku badań w poradniach psychologiczno-pedagogicznych), jakimi są zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej, sprawności motorycznej, często współwystępują zaburzenia procesów nerwowych: nadpobudliwość, zahamowanie psychoruchowe nazywane niekiedy w literaturze [1] zaburzeniami sfery emocjonalnej. Wbrew pozorom występują one bardzo często i stanowią istotną przeszkodę w nabywaniu podstawowych umiejętności związanych z nauką w szkole. Często też objawy nadpobudliwości czy zahamowania psychoruchowego utożsamiane są z cechami temperamentu dziecka i w związku z tym uważane za zjawisko normalne. Rzadko natomiast traktowane jest jako dysharmonia wymagająca usprawnienia.

I. Ogólna charakterystyka zaburzeń procesów nerwowych

Ogólnie można powiedzieć, że dziecko w okresie wczesnoszkolnym wykazuje większą potrzebę aktywności ruchowej, niż dziecko starsze i człowiek dorosły. Wymagania stawiane przez szkołę zmuszają dziecko do ograniczenia tego typu aktywności, przekształcenia jej i ukierunkowania w inny sposób niż to występowało w okresie przedszkolnym. Nie wszystkie dzieci podporządkowują się z jednakową łatwością tym wymaganiom. Często przyczyną nie jest brak woli, lecz zaburzenia procesów nerwowych.
Procesy nerwowe charakteryzują się trzema podstawowym właściwościami: siłą, równowagą i ruchliwością. [2]
Siła układu nerwowego wyraża się zdolnością komórek nerwowych do pracy tzn. do powstawania w nich procesu pobudzania oraz hamowania.
Równowaga procesów nerwowych bywa zazwyczaj rozumiana jako określony typ stosunku siły pobudzania do siły hamowania.
Natomiast ruchliwość procesów nerwowych to zdolność układu nerwowego do przechodzenia od stanu pobudzania do hamowania i odwrotnie.

Za optymalny do prawidłowego rozwoju człowieka uważa się zespół cech układu nerwowego, który charakteryzuje się stosunkowo dużą siłą pobudzania, zabezpieczającą zdolność komórki nerwowej do pracy, siłą procesu hamowania równoważącą siłę pobudzania oraz średnim stopniem ruchliwości tych procesów [3].

U uczniów często natrafiamy na zaburzenia dynamiki procesów nerwowych. W ogólnej populacji szkolnej stwierdza się je aż w kilkunastu procentach przypadków. Nie wszystkie jednak są jednakowo częste i nie wszystkie jednakowo ważne dla całokształtu zachowania dziecka i jego sytuacji szkolnej.

II. Rodzaje zaburzeń neurodynamicznych i ich objawy

Zaburzenia dynamiki procesów nerwowych przejawiają się u dzieci szybciej i bardziej bezpośrednio niż u dorosłych. Z roku na rok niepokojąco wzrasta liczba dzieci z różnymi dysfunkcjami układu nerwowego, do których zalicza się nadpobudliwość, zahamowanie i niestałość psychoruchową, przy czym dzieci nadpobudliwych jest zawsze stosunkowo więcej. Każda z tych dysfunkcji może zaburzyć zachowanie dziecka w trzech sferach rozwojowych: motorycznej, emocjonalnej i poznawczej [4]. Niekiedy objawy koncentrują się głównie w zakresie jednej z tych sfer, w innych przypadkach występują w dwu lub wszystkich trzech zakresach. H. Nartowska [5], autorka najważniejszych publikacji na ten temat w Polsce, wykazała w swoich badaniach, że podstawowym objawem jest nadruchliwość. Wyraża się ona w znacznie większej liczbie ruchów niż to się obserwuje u przeciętnego dziecka, w zwiększonej szybkości i częstej zmienności ruchów oraz w wykonywaniu szeregu ruchów drobnych w obrębie własnego ciała, występujących nawet wtedy, gdy dziecko pozostaje w bezczynnym, pozornym spokoju.

1. Nadpobudliwość psychoruchowa

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej to przejaw zaburzonej dynamiki procesów nerwowych, które charakteryzują brak równowagi między procesami pobudzenia i hamowania z przewagą pobudzenia. [6]

Przejawy nadpobudliwości w sferze ruchowej

Istnieją dwa zasadnicze przejawy nadpobudliwości ruchowej:

  • wzmożona ekspansja ruchowa,
  • niepokój ruchowy.

Dzieci przejawiające wzmożoną ekspansję ruchową szukają bez przerwy okazji do ruchowego wyżycia. Podczas przerw biegają po całym korytarzu, a nierzadko po całej szkole, urządzają gonitwy, zawody. Na lekcji wychodzą z ławki, biegają po klasie, wyrywają się do odpowiedzi machając rękami, podskakując. Mając permanentną potrzebę ruchu, korzystają z wszystkich okazji aby tę potrzebę zaspokoić. Są pełne energii, skłonne do natychmiastowego działania. Chętnie wykonują wszystkie te polecenia nauczyciela, które pozwalają im się poruszać. Nieporównywalnie trudniej natomiast wykonać im te polecenia, które wymagają znacznego ograniczenia ruchowej aktywności. Na zwracane im w tym zakresie uwagi nie reagują lub uspakajają się na krótki czas. Dlatego określane są zazwyczaj jako "niekarne" i "nieposłuszne". Ich niekarność i nieposłuszeństwo nie zawsze wynikają z negatywnej postawy emocjonalnej wobec szkoły, nauczyciela i jego poleceń czy z chęci przeciwstawienia się zakazom, lecz przede wszystkim z niemożności zapanowania nad własnym pobudzeniem ruchowym.

Niepokój ruchowy przejawia się inaczej. Ruchowa nadpobudliwość tych dzieci nie ujawnia się w postaci rozległej aktywności. Jeśli jednak sytuacja społeczna wymaga ograniczenia ruchowego, nieruchomego stania lub siedzenia, wówczas pod różnymi postaciami ujawniają ruchowy niepokój. Siedząc w ławce przemieszczają kończyny i tułów, zakładają nogę na nogę, odchylają się do przodu i do tyłu, podpierają łokciami, wykonując wiele różnych drobnych czynności zupełnie w danej sytuacji zbędnych. Zamykają i otwierają plecaki, piórniki, książki, zeszyty. Zawijają rogi książek, bazgrzą po okładkach, skubią gumki, ogryzają ołówki, skrobią pulpity. Bardzo często niszczą w ten sposób przedmioty stanowiące własność szkoły lub kolegów. Później same są szczerze zdumione efektem swych niezamierzonych i nieukierunkowanych poczynań. Dezorganizują one tok lekcji w o wiele mniejszym stopniu niż dzieci z nadmierną ekspansją ruchową. Przeszkadzają zazwyczaj tylko najbliższym sąsiadom, najbardziej zaś sobie samym.

Oprócz dowolnych wyładowań ruchowych można zaobserwować u tych dzieci serie mimowolnych wyładowań ruchowych zwanych tikami. Charakterystyczne jest to, że tiki wzmagają się wtedy, gdy dziecko oznaczające się ruchowym niepokojem stara się opanować i powstrzymać od działań ruchowych. Zbyt surowa dyscyplina wychowawcza może wywołać u tego typu dzieci jąkania albo też istniejące już jąkanie spotęgować.

Dzieci oznaczające się niepokojem ruchowym łatwiej, niż dzieci z nadmierną ekspansją ruchową podporządkowują się wymaganiom otoczenia, łatwiej zaprzestają wykonywać niepożądane czynności, jednak nie zawsze jest to dla ich układu nerwowego korzystne.

Istnieje również duża grupa dzieci nadpobudliwych ruchowo, u których objawy wzmożonej ekspansji ruchowej oraz niepokoju ruchowego współwystępują ze sobą. Dzieci te nazywa się ekspansywno-niespokojnymi.

W warunkach szkolnych jedynym sposobem zapanowania nad nieprawidłową ekspansją ruchową oraz niepokojem ruchowym tych dzieci jest zafascynowanie ich tokiem lekcji, przy jednoczesnym stworzeniu okazji do ruchowego pełnego wyżycia podczas przerw między lekcjami.

Przejawy nadpobudliwości w sferze poznawczej

Nadpobudliwość w sferze procesów poznawczych przejawia się w sposób nie zawsze równie łatwy, jak w poprzedniej. Waży ona jednak w bardzo wyraźny sposób na pracy szkolnej dziecka i odgrywa bardzo istotną rolę w powstawaniu trudności i niepowodzeń w nauce.

W sferze poznawczej można wymienić dwie zasadnicze grupy objawów: zaburzenia koncentracji uwagi oraz pochopność i pobieżność myślenia.

Zaburzenie koncentracji uwagi bardzo utrudnia funkcjonowanie ucznia w szkole. "Niemożność skupienia się na temacie wykładanym przez nauczyciela tworzy luki w wiadomościach, które narastają, powodują powstawanie poważnych trudności w nauce. Inną, również poważną konsekwencją braku uwagi na lekcjach, jest zapominanie co było zadane do domu, nie odrabianie zadań domowych i przez to również powiększanie luk w wiadomościach."[7]

Niejednokrotnie u dzieci nadpobudliwych spotkać się można nawet przy stosunkowo dobrej koncentracji, ze specyficznie zaburzonym przebiegiem procesu myślenia. Jest to przede wszystkim brak powściągu myślowego, wynikające stąd pochopne wnioskowanie i szybkie formułowanie nieprzemyślanej odpowiedzi. Dziecko o tym typie myślenia sprawia często wrażenie bezkrytycznego, mało spostrzegawczego i mniej inteligentnego nią jest w rzeczywistości.

Nadpobudliwość może się również przejawiać w zakresie wyobraźni. Wówczas dzieci odbierają zewnętrzne podniety szczególnie silnie: u niektórych z nich przeżycia utrwalają się w postaci wyjątkowo żywych wyobrażeń i wystarczy jakikolwiek zewnętrzny bodziec, aby obrazy te odżyły w świadomości dziecka. Im częściej dziecko poddaje się tym swobodnym skojarzeniom, tym bardziej zamyka się w kręgu własnych wyobrażeń. Świat wyobraźni zaczyna dominować nad światem rzeczywistym. Dzieci takie na lekcji sprawiają wrażenie zamyślonych, pogrążonych w sobie, często patrzą nieruchomo w jeden punkt lub mówią coś do siebie, szepczą, poruszają ustami, czasami bezwiednie robią miny. Ich udział w lekcji jest krótkotrwały i pozorny.

Przejawy nadpobudliwości w sferze emocjonalno-uczuciowej

Ogólnie nadpobudliwość emocjonalna to wzmożona wrażliwość przejawiająca się w łatwym powstawaniu reakcji emocjonalnych i dużej ich sile.

U jednych dzieci dominuje tzw. wzmożona drażliwość, tj. nadwrażliwość w zakresie emocji prostych (gniew, złość), prowadząca najczęściej do silnych, ale na ogół krótkotrwałych wybuchów. Dzieci te bardzo szybko i z bardzo błahych powodów gniewają się i złoszczą. Łatwo też obrażają się, płaczą, są zapalczywe, wybuchowe, kłótliwe. Ich reakcje przybierają często formę agresji fizycznej lub słownej.

Innym objawem nadpobudliwości jest wzmożona lękliwość, czyli tendencje do reagowania lękiem na szeroki wachlarz bodźców i sytuacji.

Są także dzieci, u których nadpobudliwość zaznacza się przede wszystkim w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych. Wzruszają się one łatwo cudzą krzywdą, smutkiem, zauważoną niesprawiedliwością. Podczas lekcji poznać je można przy okazji lektury smutnych książek lub rzeczywistych konfliktowych zdarzeń. Ich mimika ujawnia silne podniecenie, na twarzy pojawiają się wypieki lub przygnębienie, czasem dochodzi nawet do płaczu: wypowiedzi dziecka świadczą o jego dużej wrażliwości. Inne dzieci z kolei wykazują wzmożoną wzruszeniowość połączoną z egocentrycznym nastawieniem do świata. Te przede wszystkim są wrażliwe, a raczej nadwrażliwe na własną krzywdę oraz niesprawiedliwość, która ich tylko dotyczy.

2. Zahamowania psychoruchowe

Jakkolwiek cechą rozwojową, właściwą dziecku, jest przewaga procesu pobudzania nad hamowaniem, to jednak istnieje niewielka grupa dzieci, u których zaburzenie dynamiki procesów nerwowych przybiera postać nadmiernego zahamowania. Może ono być cechą ogólną, manifestującą się we wszystkich sferach funkcjonalnych, lub też ograniczać się do niektórych z nich, współwystępować z przeciętną lub nawet wzmożoną pobudliwością innych sfer.

Przejawy zahamowania w sferze ruchowej

Zahamowanie w tej sferze jest najczęściej spotykane i zarazem najłatwiej obserwowane. Manifestuje się ono przede wszystkim ogólnie zmniejszoną ruchliwością. Dzieci zahamowane są wyraźnie mniej ruchliwe od swych rówieśników, nie biegają spontanicznie, trudno zobaczyć aby skakały, krzyczały, zaczepiały rówieśników. Poruszają się mało, niechętnie zmieniają miejsce, na przerwach siedzą w ławce, stoją nieruchomo lub chodzą powoli, blisko ściany.

Dzieci spowolniałe to te, które na ogół w żadnej sytuacji nie przejawiają naturalnej wiekowi dziecięcemu ruchliowości. Zawsze wykonują mało ruchów, ruchy te ą powolne, mało dynamiczne, ciężkie, mało precyzyjne i opóźnione w stosunku do poleceń.

Przejawy zahamowania w sferze poznawczej

Zahamowanie w tej sferze występuje w postaci słabego, zwolnionego reagowania poznawczo intelektualnego, mimo niewątpliwego istnienia znacznie większych możliwości uwarunkowanych osiągniętym dobrym poziomem rozwoju funkcji poznawczych. Dzieci te sprawiają wrażenie mało spostrzegawczych, wolno kojarzą fakty, potrzebują więcej czasu na rozwiązanie zadania, na postawione pytania reagują z opóźnieniem.

Przejawy zahamowania w sferze emocjonalno-uczuciowej

Nadmierne zahamowanie w tej sferze przybiera postać osłabionych reakcji uczuciowych dziecka na te bodźce, które są przez większość dzieci silnie emocjonalnie przeżywane. Rozpoznajemy je na podstawie ogólnego wpływu bodźców emocjonalnych na zachowanie dziecka, braku odpowiednich do nich reakcji werbalnych, mimicznych i wegetatywnych. Dziecko takie jest beztroskie wobec największych problemów najbliższego otoczenia - rodziny. Chociaż intelektualnie zdolne jest ocenić znaczenie zjawiska, nie przejmuje się na przykład dwójkami ani zwróconą mu uwagą. Mimika jest żywa, gesty i słowa nie wyrażają żadnych stanów emocjonalnych, dziecko robi wrażenie obojętnego, apatycznego. Trudno je czymś zmartwić i bardzo ucieszyć. Niezwykle rzadko wybuchają gniewem lub płaczem, nie są skłonne do zawierania bliskich przyjaźni, najbliżsi wyczuwają w ich zachowaniu obojętność. W szkole nie reagują nawet wtedy, gdy cała klasa wybucha śmiechem, słabo rozumieją lekturę, w której ważne jest odczucie subtelnych stanów uczuciowych bohaterów, ich opowiadania i wypracowania są szablonowe, "suche", pozbawione akcentów emocjonalnych.

3. Niestałość emocjonalna

Dzieci niestałe przejawiają dość szczególne właściwości dynamiki procesów nerwowych. Pod pewnym względem można je uznać za nadpobudliwe, pod innymi natomiast za asteniczne i zahamowane. Słaba siła procesów nerwowych sprawia, że pobudzenie u tych dzieci jest krótkotrwałe i bardzo szybko doprowadza do wyczerpania układu nerwowego, przejawiającego się w hamowaniu ochronnym. Aktywność tych dzieci może osiągać tzw. niże na przemian z wyżami. Krótkie chwile ich psychicznego "wyżu" sprawiają wrażenie, że dziecko mogłoby stale pracować dobrze, gdyby chciało. Dlatego też często dzieci te bywają uważane za leniwe, przekorne, a nawet złośliwe.

Dzieci chronicznie nieuważne, rozkojarzone, impulsywne lub nadmiernie ruchliwe zwykle napotykają ogromne trudności w szkole, gdzie stawia im się wymagania dużo wyższe niż w domu, jeśli chodzi o koncentrację i spokojne zachowanie. Ponieważ jest im niezmiernie trudno przez dłuższy czas skupić na czymś uwagę, nic dziwnego, że stają się irytująco niespokojne. Niektóre są tak rozkojarzone, iż nie potrafią się normalnie uczyć - ani w domu, ani w szkole. Często spadają na nie kary, gdyż albo odgrywają rolę błaznów klasowych, albo tyranizują innych, co wynika z nieumiejętności kontrolowania swego zachowania i przewidywania jego skutków. W konsekwencji rodzi się w nich poczucie niższej wartości, dochodzą do wniosku, że są "złe" i "głupie" i do tej oceny się dopasowują. Pomimo wszelkich starań dostają złe stopnie, toteż narasta w nich przekonanie, że ich wysiłki są z góry skazane na niepowodzenie.

III. Interwencja pedagogiczna wobec dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi

Symptomy zaburzeń emocjonalnych nie zawsze występują łącznie u jednego ucznia. Często może ujawnić się tylko jeden objaw np. : trudności w koncentracji uwagi lub nadmierna potrzeba aktywności ruchowej. Łatwiej jest rozpoznać zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, niż pomóc dziecku w niwelowaniu ich skutków. Aby to było możliwe trzeba uświadomić sobie, że objawy tych zaburzeń nie są efektem woli dziecka. Są one dla niego o wiele bardziej uciążliwe niż dla otoczenia, ono to bowiem jest za nie karane niecierpliwością, a czasem nawet niechęcią dorosłych lub rówieśników, odsuwane od tych zabaw czy gier, które wymagają skoncentrowania się, a jednocześnie połączone z rywalizacją grupową.[8] Dlatego trzeba udzielić pomocy tym dzieciom. Przy czym należy pamiętać, że zazwyczaj są one inteligentne, twórcze i bardzo wrażliwe. Są zdrowe. Lecz mają specyficzne potrzeby i jest im niezbędne ciągłe okazywanie szczególnej wyrozumiałości.[9]

Metody i techniki stosowane w terapii pedagogicznej

Dzieci z zaburzeniami procesów nerwowych należy poddać ukierunkowanej terapii pedagogicznej. Istnieją metody i techniki, które skutecznie można zastosować w celu zmniejszenia objawów nadpobudliwości bądź zahamowania psychoruchowego. Oto niektóre z nich:

Techniki relaksacyjne, a wśród nich technika relaksacji Jacobsona w wersji B. Kaji [10] polega na wykonaniu przez dzieci celowych ruchów wymagających przeplatania dwóch stanów: napinania i rozluźniania mięśni - opierając się na zabawie "w silnego i słabego". Umiejętność odczuwania wrażeń płynących z mięśnia rozluźnionego jest szczególnie ważna m. in. dla dzieci nadpobudliwych, ponieważ większość z nich nie zdaje sobie sprawy z tego, że ich mięśnie znajdują się w stanie stałego napięcia.
Polskie modyfikacje metody Bon Depart [11] a głównie "alfabet piosenek", którego istotą jest kreślenie liter zgodnie z rytmem piosenki. Z każdą literą skojarzona jest odpowiednio rytmicznie dobrana piosenka.
Metoda symboli dźwiękowych [12] Osią koncentryczną tej terapii jest ruch i muzyka. Na tle odpowiednio dobranej muzyki odbywają się ćwiczenia wyzwalające aktywność dziecka. Usprawnia zarówno zahamowanie, jak i nadpobudliwość psychoruchową. Wielostronne oddziaływanie na osobowość dziecka odbywa się poprzez organizowanie następujących grup ćwiczeń:
  • ekspresja ruchowa
  • interpretacja plastyczna utworów muzycznych
  • relaksacja
Techniki parateatralne, [13] spośród których w pracy z dziećmi przejawiającymi zaburzenia emocjonalne duże znaczenie mają m.in.:
  • technika zamiany ról,
  • teatr palcowy
  • teatr kukiełkowy
  • teatrzyk wyboru
Metoda malowanie dziesięcioma palcami, [14] której ważnym walorem jest to, że stanowi pomoc w pokonywaniu lęków, uwolnienia się od zahamowań, wzmocnienie wiary we własne siły, pobudzenie ekspresji fantastycznej.

Ćwiczenia stosowane w reedukacji

Wczesna wykrywanie trudności w nauce, trafne ustalenie ich podłoża i właściwie przeprowadzona reedukacja daje gwarancję szybszego ich przezwyciężenia. Praca z dziećmi o zaburzonej sferze emocjonalnej powinna mieć charakter zespołowo-indywidualny. Dzieci nerwowe, zarówno zahamowane jak i nadpobudliwe wymagają stworzenia planowej i systematycznej terapii zajęciowej, która przekształci ich postawę emocjonalną, a także pomoże w osiągnięciu równowagi psychicznej oraz wyrobi pożyteczny nawyk dokładności, systematyczności, planowania pracy, dobrą koncentrację uwagi.

W reedukacji należy uwzględnić pracę oddzielnie z dziećmi nadpobudliwymi i zahamowanymi. Praca z dziećmi nadpobudliwymi ma za cel zmniejszenie nie ukierunkowanych wyładowań ruchowych, zbędnych odruchów i mimowolnych reakcji oraz wyeliminowanie uwagi mimowolnej i nietrwałości zainteresowań. W ćwiczeniach przechodzimy od prac łatwych i krótkotrwałych do coraz trudniejszych. [15]

Przykłady ćwiczeń dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo zmniejszające chaotyczność wyładowań ruchowych:

  • stemplowanie na papierze,
  • kopiowanie rysunku,
  • odrysowywanie wzorów,
  • rysowanie lub malowanie na gazecie,
  • rysowanie kredką na ciemnym papierze wysypywanie z piasku,
  • rysowanie nitką,
  • kompozycje ze sznurka i kolorowych włóczek,
  • malowanie "mokre na mokrym",
  • malowanie na podkładzie z kaszy,
  • kolorowa wydzieranka,
  • płaskorzeźba z plasteliny,
  • modelowanie z wałeczków plasteliny, ciastoliny i in.

Praca z dziećmi zahamowanymi (nieśmiałymi, apatycznymi, bojaźliwymi) ma na celu pobudzenie ich do działania. Na początku im pomagamy, zachęcając je i mobilizując do wykonywania prostych, dających sukces czynności. Pracy powinna towarzyszyć spokojna, ciepła atmosfera.

Przykłady ćwiczeń pobudzających do działania dla dzieci zahamowanych psychoruchowo:

  • gra w kwiaty (na zasadzie Piotrusia - bez karty nieparzystej),
  • układanie mozaiki,
  • kopiowanie na szkle,
  • malowanie palcami,
  • rysowanie świecą,
  • lepienie z gliny, modeliny, masy solnej,
  • kompozycje cięte nożem, dłutkiem w gipsie,
  • wycinanka ze szmatek,
  • witraże papierowe,
  • formowanie z pasków papieru,
  • formowanie z drutu, gipsu i in.

Ogólna terapia dla dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi ma na celu:

  • uspokojenie lub uaktywnienie układu nerwowego,
  • wydłużenie okresu koncentracji uwagi,
  • wyeliminowanie niecelowych wyładowań ruchowych,
  • wyćwiczenie koordynacji ruchowej,
  • doskonalenie analizy i syntezy wzrokowej,
  • rozwijanie myślenia słowno-logicznego,
  • wytwarzanie nawyków samokontroli czynności, doprowadzenie dziecka do pozytywnego stosunku wobec własnych wytworów i wykonywanych czynności. [16]

Zacząć zajęcia od pracy odtwórczej, stopniowo przechodzić do zadań twórczych, bardziej samodzielnych. Nastąpi to wówczas, gdy dziecko opanuje wykonywanie prostych technik. Praca rozpoczęta przez dziecko zawsze powinna być doprowadzona do końca z pozytywnym efektem. Każde zajęcie musi być dla dziecka atrakcyjne. Uzyskać to można poprzez stosowanie:

  • bogatej, atrakcyjnej tematyki;
  • szerokiego wachlarza techniki;
  • swobodnego wyboru tematu pracy;
  • odpowiedniej organizacji tematów całościowych.

Osiągnięciem terapeutycznym u dzieci zahamowanych jest:

  • zwiększenie tempa ich pracy,
  • umiejętność samodzielnego zorganizowania zajęć,
  • widoczna aktywność.

Wnioski

Wiele wczesnych zaburzeń dynamiki procesów nerwowych stanowi przeszkodę w nauce i powoduje istotne trudności wychowawcze.

W dużej części zaburzone zachowanie dzieci jest przede wszystkim rezultatem nieprawidłowych oddziaływań środowiskowo-wychowawczych (niekorzystna atmosfera w domu, liczne konflikty i urazy psychiczne w życiu dziecka, dostarczane i utrwalane wzory nieprawidłowego reagowania).

W okresie wczesnoszkolnym zaburzenia dynamiki procesów nerwowych ulegają przekształceniom. Jest to więc właściwy moment (często ostatni), aby pod wpływem terapeutycznego oddziaływania domu i sprzyjającej sytuacji szkolnej, zaburzenia te stopniowo osłabić i w efekcie doprowadzić do ich zaniku.

Dzieci nadpobudliwe i zahamowanie psychoruchowo, z uwagi na powstające trudności w nauce i pozorne kłopoty wychowawcze, wymagają szybkiej interwencji ze strony nauczyciela reedukatora.

Nadpobudliwość oraz zahamowanie psychoruchowe mają inne objawy. W związku z tym w reedukacji należy stosować odpowiednie zestawy ćwiczeń oddzielnie dla każdego rodzaju zaburzeń. Inne dla dzieci nadpobudliwych i inne dla dzieci zahamowanych emocjonalnie.

Bibiliografia

  1. A. Borkowska: Pozycja dziecka nadpobudliwego psychoruchowo w klasie szkolnej. "Życie Szkoły" 1991 nr 8.
  2. E. Chmielewska: Zabawy logopedyczne i inne. Poradnik dla rodziców i nauczycieli.
  3. Kielecka Oficyna Wydawnicza PW "MAC" S. S. Kielce 1997.
  4. H. Cudak: Przystosowanie społeczne dzieci w młodszym wieku szkolnym. "Życie szkoły" 1992, nr 1.
  5. B. Kaja:Zarys terapii dziecka, WSP Bydgoszcz 1989.
  6. A. Kozłowska: Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo. "Życie Szkoły" 1993, nr 4.
  7. A. Kozłowska: Niepowodzenia w nauce. "Życie Szkoły" 1993, nr 7,8.
  8. H. Nartowska: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, PZWS, W-wa 1972.
  9. H. Spionek: Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych. PZWS, W-wa 1970.
  10. E. Wójtowicz: Zrozumieć trudne dziecko, "Życie Szkoły" 1997.
  [1] E. Chmielewska: Zabawy logopedyczne i inne. Poradnik dla rodziców i nauczycieli. Kielecka Oficyna Wydawnicza PW "MAC" S. S.
       Kielce 1997, s. 59.
  [2] H. Spionek: Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych. PZWS, W-wa 1970, s. 102.
  [3] Tamże... s. 97.
  [4] A. Borkowska: Pozycja dziecka nadpobudliwego psychoruchowo w klasie szkolnej. "Życie Szkoły" 1991 nr 8, s. 456.
  [5] H. Nartowska: Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo, PZWS, W-wa 1972, s. 14.
  [6] A. Borkowska: tamże... s. 456.
  [7] A. Kozłowska: Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo. "Życie Szkoły" 1993, nr 4, s. 212.
  [8] A. Kozłowska: Dziecko nadpobudliwe... , s. 213.
  [9] E. Wójtowicz: Zrozumieć trudne dziecko, "Życie Szkoły" 1997.
[10] B. Kaja: Zarys terapii dziecka, WSP Bydgoszcz 1989, s. 44.
[11] Tamże... , s. 58.
[12] Tamże... , s. 68.
[13] Tamże... , s. 75.
[14] Tamże... , s. 78.
[15] E. Ciechanowska: Zabawy... , s. 59.
[16] Tamże... , s. 60.