Podczas swojej dwudziestoparoletniej pracy pedagogicznej (w przedszkolu), nieraz zastanawiałam się, czy nauczyciel to zawód czy powołanie. W 2001 roku przeprowadziłam badania, którymi objęłam nauczycieli oraz rodziców uczniów jednej ze Szkół Podstawowych w Siemianowicach Śląskich. W przeprowadzonych badaniach chciałam uzyskać odpowiedź na następujące pytania: - jakie są motywy wyboru kierunków nauczycielskich do pracy w zawodzie nauczyciela?
- jakie istnieją zależności pomiędzy cechami osobowymi a sukcesem wychowawczym nauczyciela?
- jaki zachodzi związek pomiędzy kompetencjami nauczyciela a spełnieniem oczekiwań wobec zawodu nauczyciela?
- jak rodzice uczniów postrzegają nauczyciela?
Motywacja wyboru zawodu i miejsca stanowi element podejmowania decyzji. Jak uważa K. Czarnecki - "najpierw występują decyzje cząstkowe, dotyczące rozważonych aspektów pracy, a na końcu dopiero decyzja całościowa i ostateczna"[1]. Owa całościowa i ostateczna decyzja staje się czynnikiem, który przesądza nie tylko o wyborze drogi zawodowej, ale mając na uwadze wpływ pracy zawodowej na życie człowieka, również czynnikiem przesądzającym o jakości życia. Z przeprowadzonych badań mojej pracy wynika, że różne motywy kierowały kandydatami na nauczycieli. Można je zestawić w dwie grupy: motywów pozytywnych związanych z zainteresowaniami i świadomym wyborem studiów oraz motywów negatywnych. Do pierwszej grupy zaliczam takie motywy jak: chęć zostania nauczycielem, chęć pracy z dziećmi, zainteresowania problemami dzieci, tradycja rodzinna. Do drugiej grupy zaś - niepomyślny egzamin na inny kierunek studiów, praca w zawodzie nauczyciela z przypadku, albo stwierdzenie "nie pamiętam", dlaczego zostałam nauczycielem. Istotny wydaje się fakt, że zdecydowanie większość badanych przeze mnie nauczycieli kierowała się pozytywną motywacją przy wyborze zawodu nauczyciela. Badani nauczyciele tworzą i urzeczywistniają własne - rzec można mikrosystemy wychowawcze, które są przykładem swoistej "sztuki wychowania, pomysłowości, twórczości i innowacji pedagogicznej. Każdy jest inny, ma swoją ideę przewodnią, oryginalny rodzaj metody czy wzorca organizującego całość pracy dydaktyczno - wychowawczej". Z badań, które przeprowadziłam wynika, że 60% nauczycieli są przede wszystkim dydaktykami, a 40% wychowawcami. Styl pracy dobierają w zależności od potrzeb uczniów. Dominuje styl demokratyczny oparty na życzliwości, współpracy na wspólnym podejmowaniu decyzji i ustalaniu zakresu odpowiedzialności ucznia. W przeważającej ilości kontakty nauczyciela z klasą układają się bardzo dobrze lub dobrze. Badani nauczyciele uważają, że sukces wychowawczy gwarantują takie cechy jak: kompetencja, powołanie, miłość do dzieci, tolerancja, odpowiednie predyspozycje. 48% badanych rodziców uważa, że sukces wychowawczy gwarantuje wykształcenie, ale również powołanie, rozumienie dziecka, aktywna postawa, kreatywność, współpraca z rodzicami. Typ pracy nauczyciela gwarantujący sukces wychowawczy w opinii rodziców to w 80% wymagający, ale liczący się ze zdaniem ucznia, 20% partnerski. Każdy z nauczycieli ma jakąś wyrazistą indywidualną, jemu tylko właściwą cechę osobowości, coś co stanowi o jego bogactwie osobistym i co go wyróżnia: jest to talent szczególny w jakiejś dziedzinie, zdolność specjalna, zamiłowanie, hobby, pasja. Nauczyciele wykorzystują te cechy w swojej pracy a przez to są autentyczni, zaangażowani, skupiają wokół siebie uczniów, rodziców i społeczność lokalną. Dla przyszłości edukacji w Polsce trzeba kształcić nauczyciela - człowieka wrażliwego na wartości etyczne, artystyczne, historyczne i patriotyczne, na drugiego człowieka, w tym ucznia. Wielu badanych nauczycieli uważa, że studia przygotowały ich niewystarczająco, zbyt idealistycznie, jest to przyczyna narastania wielu problemów. Są wśród nich takie: jak nawiązywać kontakt z uczniami, jak ich poznać, jak przełamać ich opór przed stylem partnerskim, jak rozbudzać motywację, jak oceniać, jak niechcący "nie skrzywdzić", jak porozumieć się z rodzicami. Badani nauczyciele w mojej pracy musieli po studiach uzupełnić wiedzę praktyczną, dokształcając się na różnego rodzaju warsztatach, kursach, konferencjach metodycznych, studiach podyplomowych. 48% ankietowanych uważa, że posiadają wystarczające kwalifikacje w związku z reformą oświaty. 52% uważa, że zawód nauczyciel nie spełnił ich oczekiwań. Powodami nie spełnienia oczekiwań wobec zawodu nauczyciela są: stale rosnące wymagania zawodowe bez należytej rekompensaty pieniężnej, 24% badanych uważa, że zawód - nauczyciel nie jest szanowany przez społeczeństwo. Nauczyciel często jest poddawany różnym oddziaływaniom, jeśli chodzi o oczekiwania otoczenia społecznego kierowane pod jego adresem. Z jednej strony oczekuje się od nauczyciela, aby dokładnie, jednakowo traktował wszystkich uczniów, nikogo nie wyróżniał. Spełniając te oczekiwania łatwo nauczyciel staje się "belfrem" wmontowanym w instytucjonalne tryby szkoły powtarzalnego rytmu oraz podstawowych treści jej funkcjonowania. Z drugiej strony oczekuje się od nauczyciela, iż będzie on indywidualnością rozumiejącą i czytającą potrzeby wychowanków, będzie dla nich autorytetem. Kimś, kogo się lubi, komu się ufa, z kim można się identyfikować jako pewnym wzorem. Pogodzenie się tych różnych oczekiwań jest bardzo trudne. 50% badanych rodziców mojej pracy oczekuje, aby nauczyciel był przyjacielem dziecka, 52% umiejętnego zainteresowania ucznia swoim przedmiotem, oczekują również, aby miał odpowiednie wykształcenie, był odpowiedzialnym i aby posiadał określone wartości kulturowe. 70% badanych rodziców szanuje zawód nauczyciela za cierpliwość, wytrwałość, poświęcenie, opiekę, umiejętność przekazania wiedzy, za okazane dzieciom serce i rozum, za wykorzystywanie wolnego czasu na doskonalenie się w zawodzie. 30% rodziców nie szanuje zawodu nauczyciela. Za ujemne w obecnej pracy nauczyciela rodzice uważają zbytnią nerwowość, nadmiar obowiązków, stres wynikający z warunków pracy, biurokrację, zbyt liczne klasy, w dalszym ciągu przeładowane programy, brak funduszy na oświatę, brak autorytetu, szacunku do pracy nauczyciela. Zdając sobie sprawę, że moje rozpoznanie ma określone ograniczenia, nie daje pełnej, wyczerpującej odpowiedzi na postawiony problem. Daje jednak podstawy, by sądzić, że rodzice uczniów współczesnej szkoły oczekują od swych nauczycieli pomocy zaspakajania różnych potrzeb swych dzieci, potrzeby: uznania, troskliwości, rady, bezpieczeństwa. Nauczycieli wrażliwych na problemy związane z samopoczuciem dziecka w klasie, jego odczuwaniem i przeżywaniem wspólnych spotkań, wzbogacających swoją wiedzę. Z treści artykułu można wysunąć następujące wnioski: - Z punktu widzenia rodzaju zawodowego, motywacja wyboru zawodu jest czynnikiem, który w sposób istotny wpływa na przebieg pracy zawodowej nauczyciela.
- Odpowiednie pozytywne cechy osobowości nauczyciela, styl oddziaływań wychowawczych, kompetencje mające znaczący wpływ na charakter stosunków między nauczycielem, uczniem i rodzicem, mogą gwarantować sukces wychowawczy.
- Proces transformacji społeczno - ekonomicznej w Polsce stawia przed edukacją narodową nowe wymagania, należy dokonać zmian w programach nauczania obowiązujących obecnie w uczelniach wyższych kształcących przyszłych nauczycieli.
- Nauczyciel jest osobą, która współtworzy drugiego człowieka i dlatego musi być wrażliwy na siebie i drugiego człowieka, umieć współczuwać z innymi i rozumieć dziecko.
- Nauczyciele są kluczowymi postaciami w dziele intensyfikacji współpracy. Na jego początku musi znajdować się uwzględnienie rodzicielskich opinii i oczekiwań, co do procesu edukacji inicjowanego przez nauczyciela, a dotyczące ich dziecka.
[1] K. Czarnecki: Rozwój zawodowy człowieka. Warszawa, 1985, s. 35 |
