Młodość to piękny, ale jednocześnie bardzo trudny okres w życiu każdego człowieka. Jest to szczególna faza przechodzenia od dzieciństwa do dorosłości. W latach młodzieńczych zmienia się sytuacja i zakres odpowiedzialności jednostki. W grę wchodzą obawy związane z własną adekwatnością w zakresie uzyskania i utrzymania pracy, stosunków z innymi ludźmi, spraw seksualnych i małżeństwa. U młodej osoby zachodzi również psychologiczny proces polegający na rozluźnieniu dotychczas bliskich kontaktów rodzinnych i nawiązywaniu nowych stosunków społecznych właściwych już dla wieku dorosłego. W okresie dorastania kształtują się właściwości, które sprawiają, że inaczej niż w dzieciństwie rozumie się i przeżywa świat a także znajduje się w nim swoje miejsce. Rozwijają się zainteresowania własnymi przeżyciami psychicznymi, kontakty z rówieśnikami i dorosłymi. W okresie dorastania właśnie następuje przejście od samowiedzy dziecka do samowiedzy człowieka dorosłego. Samowiedzą nazywamy wiedzę, jaką jednostka zdobywa w procesie samopoznania. Natomiast samopoznanie to gromadzenie sądów i wyobrażeń na temat własnego wyglądu zewnętrznego, inteligencji, charakteru, dojrzałości emocjonalnej, stosunków z innymi ludźmi czy aspiracji życiowych. W tym czasie również kształtuje się samoświadomość jako uświadomienie sobie swojej tożsamości, a także samookreślenie własnej osobowości. Dzięki samoświadomości człowiek może skierować uwagę na własną osobę. Studiując literaturę fachową traktującą o młodości, okresie dorastania zwróciłam uwagę na wywiad z Korą - wokalistką zespołu Maanam - zatytułowany "Dojrzewanie jest chorobą". Przytoczę tutaj fragment z jej wypowiedzi. "Wszystko jest w tym wieku pierwsze i ostatnie. Ostatecznie. Dojrzewanie to po prostu ciężka choroba... Każdy młody człowiek jest w tym sensie chory, tylko każdy przechodzi tę chorobę indywidualnie. Lżej lub ciężej, czasem z powikłaniami. Jeżeli zaczyna mu być bardzo źle, to znaczy, że jest chory i powinien udać się do lekarza. Z młodości się czasem trzeba leczyć tak jak ze starości. Dlaczego nie ma się leczyć młody człowiek, który w okresie dojrzewania nie może sobie dać rady ze sobą. Przyjęła się taka opinia, młody, zdrowy, jakoś sobie poradzi. Otóż wielu sobie nie radzi. I wtedy trzeba zwyczajnie iść do psychologa lub psychiatry. Jak polubić siebie w tym wieku? Trzeba cały czas pracować nad sobą. Przekraczać swoje słabości. Nie można siebie lubić i akceptować za nic. Można siebie lubić tylko za to, za co lubimy innych. Że są uczynni, dobrzy, wykształceni. To jest praca na całe życie, tak jak dojrzewa się przez całe życie." Jest to dla mnie kontrowersyjna wypowiedź, zgodzę się jednak z faktem, iż wszystko jest w tym wieku pierwsze i ostatnie. Jak wspomniałam na początku młodość to piękny ale trudny okres i tak jak mówi Kora jest sprawą indywidualną - każdy przeżywa ją inaczej. Ogólnie przyjmuje się, że okres dorastania to lata pomiędzy 10 a 20 rokiem życia. Proces przeobrażania się dziecka w osobę dorosłą jest wielopłaszczyznowy i dokonuje się na przestrzeni zaledwie kilku lat. Zmiany dotyczą sfery: fizycznej, psychicznej i społecznej. Wyjątkowość tego okresu polega na wielkości zachodzących przemian, ich tempie a także na nierównomierności rozwoju w poszczególnych sferach życia. Młodość to zjawisko biologiczne i zarazem społeczno-kulturowe. Przynależność wiekowa do kategorii młodzieży może być różna, a uzależnione jest to od środowiska społecznego, gdzie upływa dzieciństwo i młodość, okresu nauki szkolnej, podjęcia pracy zawodowej, założenia rodziny. Według psychologii rozwojowej młodość wyróżnia się: - krytycyzmem myślenia i zorientowaniem ku przyszłości
- skłonnością do oceny zasad moralnych i wartości, jakimi kierują się dorośli
- świadomym poszukiwaniem samoidentyfikacji.
Strukturalne podejście terminem młodzież obejmuje uczących się, studiujących, a także pracujących i tych, którzy nie podlegają integracji ze społeczeństwem dorosłych za pośrednictwem instytucji szkolnych lub pracowniczych. W tym ujęciu podmiotowa rola młodzieży odnosi się do współkształtowania swojego losu i udziału we wprowadzaniu zmian do stosunków społecznych. A oto inne spojrzenie na tę kategorię społeczną. Mówiąc o młodzieży, ma się zwykle na myśli kryterium wieku oraz zespół cech biologicznych, psychologicznych i społecznych, które odróżniają młodość od innych faz rozwoju człowieka. Młodość jest okresem szczególnym, jako czas przejścia pomiędzy dzieciństwem i dorosłością. Obecnie w dobie kultu młodości i mody na młodzieżowy styl życia, trudno uwierzyć, że faza młodości upowszechniła się w naszym kręgu kulturowym dopiero w XX w. Tak, więc jej istnienie nie jest czymś naturalnym, odwiecznym w rozwoju człowieka. Ma ona charakter zjawiska społeczno-kulturowego, które powstało jako wynik określonych uwarunkowań historycznych. Młodzi ludzie znajdują się w specyficznej sytuacji społecznej. Ponieważ osiągnęli już dojrzałość biologiczną, nie są, więc dziećmi. Z drugiej strony jednak nie przyznaje się im praw i nie nakłada obowiązków charakterystycznych dla ludzi dorosłych. Specyfikę tego okresu dobrze opisuje pojęcie "moratorium", czyli odroczenie. W związku z pobieraniem nauki odroczona jest odpowiedzialność związana m.in. z finansowaniem swojego utrzymania. Psychospołeczne moratorium to swoisty okres ochronny, pozwalający młodym ludziom na wypróbowywanie różnych rodzajów aktywności bez konieczności ponoszenia wielu konsekwencji nietrafnych wyborów. Ogólnie mówiąc to stan, który z jednej strony pozwala na rozważanie szeregu obiecujących życiowych możliwości, z drugiej jednak charakteryzuje się niepewnością wynikającą z konieczności zmierzenia się z ważnymi egzystencjalnymi problemami. Młody człowiek powinien w tym okresie wybrać drogę kształcenia i przyszłej aktywności zawodowej, usamodzielnić się i stopniowo oderwać od domu rodzinnego, opanować wymagania roli związanej z płcią, a jednocześnie osiągać cele, określone przez szkołę lub miejsce pracy. Obecnie socjolodzy podkreślają, iż współczesna młodzież jest grupą społeczną, którą charakteryzuje ogromne zróżnicowanie. Tradycyjne kryteria dorosłości i zawarcia małżeństwa czy podjęcia pracy zawodowej przestały wystarczać. Aktualnie wielu młodych ludzi odkłada moment założenia rodziny, wybiera samotne życie "singla" lub pozostaje w nieformalnym związku partnerskim. Indywidualny wybór drogi życiowej wpływa, więc na długość okresu młodości. Młodzi ludzie są nastawieni refleksyjnie, a zarazem bardzo krytycznie do otaczającej ich rzeczywistości. Najczęściej spotykane postawy światopoglądowe w tym okresie to: Idealizm to intensywne pragnienie dobra i ujmowanie rzeczywistości przez pryzmat tych pragnień. Początkowo młodzi poszukują wzorca, osoby, której cechy uznają za doskonałe, z którą mogą się identyfikować. Ta odtwórcza faza idealizmu szybko jest zastępowana przez tworzenie wizji świata doskonałego: idee wolności, braterstwa, solidarności ze skrzywdzonymi i prymatu indywidualności nad społecznymi zobowiązaniami. Pod koniec okresu dorastania nastawienie idealistyczne ustępuje miejsca realizmowi. Postawy nihilistyczne, związane z poczuciem bezsensu istnienia również nie są rzadkością wśród młodzieży. Ich źródłem mogą być np. dramatyczne przeżycia osobiste: śmierć bliskiej osoby czy zawód miłosny, ale także kryzys wiary lub niepowodzenia w innych sferach życia. Natomiast postawa cyniczna polega najczęściej na ostentacyjnym podkreślaniu instrumentalnej, nastawionej na osobiste korzyści, motywacji swojego działania. Jest ona rodzajem prowokacji skierowanej w stosunku do osób dorosłych i może być traktowana jako wyraz buntu wobec reguł dorosłego świata. Charakterystyczną cechą w tym okresie jest podwyższony poziom samoświadomości. To skutek młodzieńczego egocentryzmu polegającego na nadmiernym zaabsorbowaniu własnymi myślami przy równoczesnym rozważaniu tego, co myślą o nas inni. Rozwijają się procesy poznawcze, których wyrazem jest twórczość młodzieży. Ma on charakter pisania wierszy, pamiętników, tworzenia muzyki i tekstów. Owe przejawy twórczości wynikają w tym okresie rozwojowym z potrzeby wyrażania uczuć i kształtujących się poglądów na świat oraz chęci odreagowania napięć i konfliktów psychicznych. Jeśli chodzi o emocje młodzieży to są one zwykle intensywne, żywe, często nietrwałe a stany uczuciowe trudno czasami jednoznacznie powiązać z jakimiś konkretnymi bodźcami. Pojawiają się pierwsze miłości i rozczarowania. Istotnym procesem jest również uniezależnianie się i uzyskiwanie własnej odrębnej tożsamości. Towarzyszą temu częste konflikty z rodzicami, kryzys ich autorytetu, a także osłabienie więzi emocjonalnej. Zwiększa się natomiast wpływ grupy rówieśniczej oraz skłonność do naśladowania zewnętrznych, postrzeganych jako atrakcyjne, atrybutów dorosłości (m.in. picie alkoholu, palenie papierosów). Młody człowiek w okresie między dzieciństwem a dorosłością zdobywa nowe doświadczenia, eksperymentuje i wypróbowuje różne role, z których w końcowym efekcie buduje spójne i wewnętrznie satysfakcjonujące poczucie własnego "ja". Młodzież zaczyna bardzo krytycznie patrzeć na otaczającą ją rzeczywistość społeczną, czuje się niezrozumiana przez najbliższych, osamotniona. Nie zawsze również może wyrażać swoje poglądy, a możliwości, którymi dysponuje, nie pozwalają na realizację wszystkich potrzeb. Nastolatek dąży do osiągnięcia następujących celów, które umożliwiają mu przejście do kolejnej fazy rozwojowej - uczynienia kolejnego kroku ku dorosłości: - doświadczanie fizycznej dojrzałości seksualnej
- rozwijanie własnej indywidualności
- kształtowanie zobowiązań społecznych
- uzyskanie autonomii
- wyrastanie z egocentryzmu
- reorganizację systemu wartości.
Realizacja tych celów może dostarczać wielu problemów i wymaga dłuższego czasu.Na zakończenie chciałabym jeszcze przytoczyć nowe tendencje, które pojawiły się pod koniec tysiąclecia wśród młodzieży. Są to najnowsze badania prowadzone przez socjologów. - Podziały wśród młodzieży wyznacza typ wybieranych szkół. Sama młodzież zdaje sobie sprawę, co znaczy chodzić do liceum a co wiążę się z uczęszczaniem do zawodówki. Zmienia to widzenie świata, sprawia, że licealiści myślą o sobie jako o elicie. Natomiast młodzież zupełnie innej kategorii, praktycznie bez utrzymywania kontaktu z innymi rówieśnikami są uczniowie szkół zasadniczych.
- Wyróżnikiem nowego pokolenia jest Internet i to właśnie stosunek do niego odróżnia min. Licealistów od młodzieży szkół zasadniczych. Wiele kontaktów, przyjaźni zaczyna się teraz na internetowych czatach, w przypadku młodzieży licealnej. Jednak te kontakty są pojedyncze, anonimowe. Z drugiej strony są szansą dla samotnych, nie radzących sobie w kontaktach bezpośrednich.
- Młodzi ludzie mają dla siebie nawzajem coraz mniej czasu. Przynależą do różnych grup, ale kontakty w ich obrębie są krótkie, szybkie i nie sprzyjają zawieraniu długotrwałych przyjaźni. Jest to efekt stawiania przed nimi coraz większych wymagań.
Młodzież jest świadoma wyizolowania w świecie rówieśników i nie jest jej z tą świadomością dobrze, a gonitwa za sukcesem sprawia, że wielu cierpi na stany frustracyjne.
- Młodzież nie zdaje sobie całkowicie sprawy z typu własnych stanów psychicznych, napięć i dramatów, które się w niej rozgrywają. Ma coraz uboższy język określający własne stany emocjonalne. Jeżeli dochodzi do samobójstw to nie pod wpływem dłuższej depresji, lecz jedno- czy dwudniowego załamania.
- Daje się zauważyć wyraźne ograniczenie horyzontów. Młodzi uważają, że jedyną drogą, którą warto iść to sukces edukacyjny. Przyświeca im, więc idea sukcesu i rywalizacja, jest to wynik zmian, jakie zaszły w naszym kraju.
"Okres dorastania to czas przejścia pomiędzy dzieciństwem a dorosłością. W ciągu zaledwie kilku lat człowiek doświadcza największej w swoim życiu przemiany. To ona decyduje o tym, kim jesteśmy, kim być już nie możemy. Tę drogę każdy musi przejść samodzielnie, na własną odpowiedzialność wybierając ścieżki i omijając bezdroża". dr. n. med. Maciej Pilecki
Literatura - M. Bardziejewska,Okres dorastania, (w) Remedium Nr 11, 2003
- Kora,O chorobie jaką jest dojrzewanie, (w) O dorastaniu czyli kod buntu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002
- M. Pilecki,(w) O dorastaniu czyli kod buntu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002
- P. Piotrowski,Subkultury młodzieżowe. Aspekty psychospołeczne, Wydawnictwo Akademickie "Żak", Warszawa 2003
- H. Świda-Ziemba,Jacy są młodzi lat dziewięćdziesiątych?, (w) O dorastaniu czyli kod buntu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002
|
