Początki Rzymu wywodzą się od plemion latyńskich, które w Lacjum założyły miasto. Jak podają przekazy miało to miejsce 753r. p.n.e. Rzym od samego początku był agresywnie nastawiony wobec państw sąsiednich i powiększał swój stan posiadania ich kosztem. W pierwszej połowie V w. Rzym, w ramach sojuszniczego Związku Lateńskiego prowadził liczne wojny z plemionami Ekwów i Wolsków. Zdobycie etruskiego miasta Weje otwarło dalsze możliwości podboju północnej Italii. Opanowanie Italii zajęło Rzymowi dwa i pół wieku. Wypełniały je liczne wojny, nie zawsze zwycięskie. Trwałość rzymskich sukcesów tkwiła nie tylko w rozproszeniu przeciwników, ale w doskonale zorganizowanych legionach oraz w sprawnej administracji, kierowanej centralnie z Rzymu. Aby umocnić swe panowanie w Italii Rzym zakładał osady, zwane koloniami. Sytuowano je w miejscach istotnych z punktu widzenia strategicznego tj. na szlakach komunikacyjnych i na wybrzeżach. Swe własne podboje Republika rozpoczęła od zdobycia północnych prowincji Lacjum a następnie Eturii 343r. p.n.e. Do 272r. p.n.e. Rzymianie opanowali również południowe wybrzeże półwyspu - Tarent stanowiący kolonie Wielkiej Grecji. Ostatecznie do 264r. p.n.e. cały Półwysep Apeniński znalazł się pod panowaniem Rzymu. Przez następne 300 lat legiony podbiły i opanowały wszystkie ziemie nad Morzem Śródziemnym. Na obszarach poza Italia Rzym tworzył prowincje, których granice najczęściej pokrywały się z terenami pokonanych państw. W wyniku I wojny punickiej (264- 241r. p.n.e.) w 241r. p.n.e. Rzymianie zdobyli Sycylię, o tym wydarzeniu rzymski historyk Flawiusz tak pisał: "Rzym zwycięzca ludów Italii, gdy doszedł aż do cieśniny mesyńskiej, zatrzymał się na chwilę niczym ogień, który spaliwszy doszczętnie lasy zostaje zatrzymany przez rzekę. Wkrótce, gdy zobaczył w pobliżu przebogatą zdobycz, w ten sposób odciętą od swej Italii, do tego stopnia rozgorzał pragnieniem jej zdobycia, że wydawało mu się koniecznością, aby opanować ją orężem, skoro nie można było tego dokonać ani groblą, ani mostami.", a w 237r. p.n.e. opanowali Sardynie i Korsykę. W czasie II wojny punickiej (218- 201r. p.n.e.) w 209 r. p.n.e. Publiusz Korneliusz Scypio, w walce z Hazdrubalem, zdobył Nową Kartaginę w Hiszpanii. Po przegranej pod Zammą w 202r. p.n.e. Kartagina musiała się zrzec posiadłości poza Afryka. W 201r. p.n.e. legiony opanowały całą Hiszpanie. Kolejne wojny dały Rzymowi protektorat nad Egiptem Legidów-200r. p. n. e III wojna punicka (149- 146r. p.n.e.) przyniosła zagładę Kartaginie i kolejną prowincję - Afrykę. Jeszcze przed rozpoczęciem II wojny z Kartaginą Rzymianie w 222r. p.n.e. zajęli Galię Przedalpejską, to jest teren Niziny Padeńskiej na północy Italii. W latach 229-219r. p.n.e. wdali się w wojny z Ilirią. W dwóch kampaniach zagarnęli całą Ilirię tworząc tam prowincję - Dalmację. W czasie walk z Hannibalem Rzymianie wystąpili przeciw Macedonii, mającej posiadłości na Półwyspie Bałkańskim, ale dopiero w latach 200-148r. p.n.e. opanowali Epir i Macedonię. W roku 190 r. p.n.e. Rzym wysłał swe wojska do Azji Mniejszej. Po trwającej 4 lato tzw. wojnie syryjskiej z państwem Seleukidów, zwycięscy Rzymianie utworzyli w zachodniej Anatolii nową prowincję - Azją. W roku 133 p.n.e. na terenach Hiszpanii utworzono dwie prowincje: Hispania Citerior i Hispania Ulterior. Kolejne wyprawy wojskowe dały możliwość zdobycia południowej Galii, położonej między Pirenejami i Alpami - Galia Zaalpejska, gdzie w roku 118 p.n.e. stworzono kolejną prowincję - Galię Narbońską. Od utworzenia tej ostatniej kolonii, będącej pomostem miedzy Italią a Hiszpanią, upłynęło kilkadziesiąt lat, zanim Rzym przystąpił do podboju reszty Galii. Dokonano tego w toku zaciekłych walk pod wodzą Juliusza Cezara. Należy jednak pamiętać, że rozbicie plemienne Galii znacznie ułatwiło ekspansję rzymską. W roku 58 p.n.e. Juliusz Cezar wyruszył na pierwszą wyprawę wojenną. w ciągu następnych lat 58-57 zaanektował centralną część Galii. W latach 55 i 54 p.n.e. armia rzymska najechała na południową część Brytanii. Ekspansja Rzymian w okresie republikańskim skierowana była na wschód. Uległy jej Macedonia, Grecja, Syria, wiele też państw przeszło pod panowanie Rzymu na skutek zapisów ich władców czego przykładem są: Pergamon, Cyrenajka, Bitynia. Tak więc w ciągu II w. p.n.e. w granicach Republiki Rzymskiej znalazły się wszystkie terytoria europejskie w basenie Morza Śródziemnego i znaczne enklawy terenowe w Afryce i w Azji Mniejszej. Zamknięciem podbojów tego okresu było opanowanie Glii przez Juliusza Cezara(58-52r. p.n.e.). Śmierć Cezara kończyła okres republiki, nastał czas cesarstwa. Kiedy po śmierci Juliusza Cezara rządy objął Oktawian August, ogromne już wówczas terytorium państwa rzymskiego nie miało w Europie naturalnych linii granicznych w postaci rzek i gór, na których można byłoby zorganizować obronę kraju. Taki stan rzeczy stał się podstawa polityki zapoczątkowanej przez Augusta, a której celem było opanowanie terenów graniczących z posiadłościami cesarstwa tak by mogły dawać strategiczne oparcie legionom rzymskim. August zdawał sobie sprawę, że obywatele mają dość zagrożeń i nie liczyło się czy będzie to kolejna wojna domowa czy wojny na rubieżach cesarstwa. Chcąc uzyskać szerokie poparcie stworzył pozory bezpieczeństwa i trwałego pokoju. Princeps stawał się rękojmią zwycięstwa i pokoju. Takie przekonanie uzasadniało podstawowa zasadę rzymskiego panowania: wszystkie wojny Rzymu są słuszne i tylko zwycięstwo Rzymian może zaprowadzić pokuj - pax romana, oczywiście na rzymskich warunkach. Wobec powszechnie i konsekwentnie propagowanej idei - pax romana rzeczywistość była odmienna. Imperium Rzymskie prowadziło dalej liczne wojny i to nie małym kosztem. Wydaje się, że zmiana charakteru wojny wyciszyła społeczeństwo. Zaprzestano bowiem bratobójczych walk, a podejmowane działania były prowadzone z dala od Italii, często z egzotycznymi plemionami barbarzyńskimi. Wyniki tych kampanii znane jedynie z optymistycznych przekazów cesarskich nie mogły nikogo przerazić. Na kontynencie europejskim przewlekłe wojny (26-19r. p.n.e.), które znacznie wpłynęły na formowanie się wczesnego cesarstwa, toczyły się w północnej i północno-zachodniej Hiszpanii. Pokonanie plemion Kantabrów i Asturów pozwoliło na całkowite opanowanie tych ziem. Hiszpanię podzielono na trzy prowincje: Betykę, Hiszpanie Bliższą (Tarrakonensis) oraz Lusitanię. Pretekstem kolejnych kampanii wojennych w Europie były najazdy pogranicznych ludów germańskich, atakujących prowincje cesarstwa lub ludy będące pod protekcją Rzymu. W roku 17 p.n.e. doszło do walk nad środkowym Renem, gdzie Germańskie plemię Sygambrów zaatakowało i zniszczyło rzymskie oddział dowodzony przez Loliusza. Zmusiło to Augusta do przybycia do Galii (16r. p.n.e.) i odepchnięcia Sygambrów za Ren, a w wyniku dalszych działań zbrojnych do osiedlenia się na Łabą. W kolejnych latach (12-9r. p.n.e.) w imieniu princepsa kampanie mające na celu opanowanie terenów nad Łabą prowadził Druzus, po nim działania antygermańskie na tym terenie prowadził Tyberiusz. Kolejne wyprawy w 9 i 5r. p.n.e. oraz w 4 i 5 r. n.e. umocniły wpływy Rzymian na obszarze za Renem, a zwłaszcza na północ od Menu i na zachód od Łaby aż po Jutlandię. Wiele plemion germańskich akceptowało ten fakt. Proces romanizacji został zahamowany w 9r., kiedy to na te tereny przybył namiestnik Publiusz Kwintyliusz Warus i swą polityką wywołał antyrzymskie powstanie. W Lesie Teutoburskim legiony rzymskie zostały wycięte w pień. August w 12 r. zorganizował odwetową wyprawę pod wodzą Germanika, ale ostatecznie Rzymianie zatrzymali się na Renie i zrezygnowali z planu podbicia Germanii po Łabę. Sytuacji nie zmieniła wyprawa na Germanię zorganizowana przez cesarza Kaligulę. Wyprawa nie tylko nie przyniosła zdobyczy terytorialnych ale osłabiła pozycję Rzymu na tych ziemiach. Dopiero działania cesarza Klaudiusza powstrzymały ekspansję Fryzów i Chauków nad Renem. Kolejną strefa do opanowania były Alpy i tereny nadalpejskie. Po walkach Waleriusza Messali w 35 i 34r. p.n.e. i Aulusa Tterencjusza Warona Murena w 25r. p.n.e. z plemionami Salassów Rzymianie opanowali przejście przez Dużą i Małą Przełęcz św. Bernarda. Całkowita aneksja środkowych i wschodnich Alp nastąpiła w wyniku kolejnych wypraw wojskowych. W roku 16 p.n.e. P. Silius Nerwa pobił alpejskie plemiona Kamunów i Wenów i opanował tereny pomiędzy jeziorami Como i Gardo. Następnie Tyberiusz i Druzus w roku 15 p.n.e. jednocześnie uderzając od południa i zachodu pokonali celtyckie plemię Windelików, dotarli do górnego Renu, a ze zdobytych ziem utworzono prowincję - Recja (Raetia). W kolejnym roku, 14 p.n.e., zostały pokonane liguryjskie plemiona, a z ich terenów uczyniono kolejną prowincję - Alpy Nadmorskie (Alpes Maritimae)[1]. Pacyfikując tereny dalej na północ, Alpy Cettyjskie, Rzym zabezpieczył we wpływy pozostawiając władze w ręku zromanizowanego władcy - M. Iuliusa Cottiusa. Dopiero po jego śmierci za panowania Nerona w roku 63n.e. ziemie te zostały przekształcone w prowincję - Alpy Cettyjskie (Alpes Cottiae). W podobny sposób w roku 15 p.n.e. cesarstwo przejęło tereny leżące pomiędzy Recją i Panonią, gdzie pierwotnie swoje siedziby miały plemiona celtyckie Noriów i Taurysków.[2] Mając władzę nad górnym Dunajem, naturalną koleją losu było opanowanie terenów naddunajskich. Zapewniłoby to Rzymianom ochronę własnych ziem - Istrii, które pustoszyły plemiona iliryjsko-celtyckie zamieszkujące międzyrzecze Sawy i Drawy. W latach 35-33 p.n.e. Oktawian Augustpod pozorem odzyskania znaków legionowych w latach 40 przez Gabiniusza i Watyniusza, wyruszył przeciw Ilirom i pokonał ich. W tym samym celu wyprawiono się również na plemię Bastarnów (29-28r. p.n.e.). Nic nie wskazuje, iż te kampanie wpłynęły za zmiany granic Macedoni, nie do się ukryć, że wzmocniły autorytet Rzymu na tych terenach. Na skutek ataków plemion panońskich na Isrtię, spustoszenia Macedonii przez Traków oraz buntów w Dalmacji na terenach naddunajskich wznowiono walki. Celem kolejnych wypraw w 14 i 12r. p.n.e., 10 i 9 r. p.n.e. było natarcie w kierunku wschodnim dolinami Sawy i Drawy. Początkowo panowanie Rzymian w Panonii nie wywoływało sprzeciwu tubylców, do wystąpień antyrzymskich doszło w roku 8 n.e. pod przywództwem dwóch wodzów o tym samym imieniu Bato. Powstanie stłumiono, a z Panonii w roku 9 n.e. utworzono prowincję rzymską. W tym samym roku powstała nad dolnym Dunajem prowincja - Mezja.[3] Egipt zdobyty w 30r. p.n.e. w bratobójczych wojnach stał się prywatną domeną cesarzy rzymskich. Próby zdobycia królestwa Meroe, sąsiadującego z Egiptem nie przyniósł oczekiwanych sukcesów. W 22r. p.n.e. zawarto porozumienie na mocy, którego granica Egiptu została przesunięta na korzyść Rzymu ok. 100 km. za pierwszą kataraktę. Niepowodzeniem zakończyły się również działania prowadzone w 25 p.n.e. na terenach Arabii Felix, niemniej władca Arabii umożliwił Rzymianom dostęp do Cieśniny Bab el-Mandeb, co ułatwiło cesarstwu łączność z Indiami. Za panowania Augusta odbudowano Kartaginę, która stała się stolicą prowincji zwanej Africa Proconsularis, w granice której włączono w roku 25 p.n.e. Numidię. Juba II jako rekompensatę za utraconą Numidią otrzymał królestwo Mauretanii, leżące na wschód od prowincji afrykańskiej. Lojalność wobec Rzymu popłacała, potomkowie Juby władali wyznaczonym terenem do 40r. n.e. Po spacyfikowaniu Mauretanii przez Swetoniusza Ppaulinusai Hosidiusza Getę w latach 41-42n.e., cesarz Kaligula w 44r. n.e. utworzył z jej terenów dwie prowincje: Mauretanię Tingitana i Mauretanię Caesariensis. Odrębną częścią Imperium Rzymskiego była Palestyna. Przełomem w dziejach Judei był najazd Partów w 40r. p.n.e. W tym też roku Rzymianie nadali Herodowi tytuł króla i powierzyli misję wyparcia Paryów z Judei. W Azji Mniejszej niezależne królestwo Galacji, po śmierci władcy - Amyntasa, w roku 25 p.n.e. zostało włączone do Rzymu jako kolejna prowincja. Jedyny wielki przeciwnik Rzymu państwo Partów, z którym prowadzono spór o kontrolę nad Armenią, przeżywało wewnętrzne problemy i nie mogło zagrozić cesarstwu. Okres względnego pokoju trwający od końca I w. p.n.e. i w pierwszej połowie I w. n.e., umocniony porozumieniami Oktawiana Augusta z Fraatesem IV (20r. p.n.e.) pozwolił Rzymianom odzyskać utracone znaki legionowe [walki Rzymian z Partą, klęska Marka Krassusa pod Carrhe w 53r. p.n.e., na Decjuszu Saxo w 40r. p.n.e., na Marku Aureliuszu w 36r. p.n.e.], a wprowadzenie Tigranesa na tron partyjski potwierdziło zwierzchnictwo cesarstwa nad Armenią. W tej sytuacji wschodnią granica imperium stał się Eufrat. Sytuacja zmieniła się, gdy kolejny władca Wologezer ogłosił swych braci królami Medii Atropateny i Armenii. Wywołało to kontrakcję cesarza Nerona, który nakazał ok. roku 58 zaatakować Armenię i północną Mezopotamię. Początkowe sukcesy zakończyły się klęskom Rzymian. Na mocy porozumienia z 66r. i Armeni mieli być przedstawiciele dynastii Aryacydów, po zatwierdzeniu przez Rzym. Cesarstwo zachowało formalną zwierzchność nad Armenią, faktycznie rządy pozostały w ręku Partów. Przez pół wieku mimo napięć nie doszło do wojny, Dioklecjan podejmował jednak działania, których celem było umocnienie granic i przygotowanie baz wypadowych. Do wojny doszło za Trajana w roku 114, który nie zatwierdził nowego króla Armenii, a następnie zajął ja. W kolejnym roku cesarz kontynuował podboje i zajął Mezopotamię. Z zajętych ziem nad Eufratem utworzył prowincje: Armenię, Mezopotamię oraz Asyrię. Wojna trwała nadal. Śmierć Trajana w 117r. zakończyła kampanię. Nowy cesarz Hadrian nie miał zamiaru kontynuować wojny. Na mocy porozumienia granica powróciła na linię rzeki Eufrat. Nastąpiło kolejne pół wieku spokoju w stosunkach rzymsko partyjskich. W roku 161 Partowie zajęli Armenię i wkroczyli do Syrii. Po fiasku pertraktacji, Marek Aureliusz w 162r. nakazał rozpocząć działania wojenne. Kontrofensywa Rzymian była na tyle silna, że mimo zarazy, która zdziesiątkowała legiony, w zasięgu cesarstwa pozostała północna część Mezopotamii. W 176r. zawarto porozumienie, potwierdzające istniejący układ sił. Dopiero w roku 193, kiedy po zamordowaniu Kommdusa w cesarstwie rozgrzały walki o tron, portowie podjęli próbę odzyskania utraconych ziem i przywrócili granice na Eufracie. Kolejny cesarz Septymiusz Sewer nie chciał pogodzić się ze stratą i już w 195r. odbił część Mezopotami. Dalsze wojny domowe o tron przeszkodziły w prowadzonej kampanii. Walki wznowiono i kontynuowano w latach 197-198 nie przyniosły one zamierzonego skutku. Cesarz Septymiusz Sewer został zamordowany a jego morderca dążył do zawarcia pokoju, co nastąpiło w 218r.
- [1] w latach 7-6 p.n.e. w miejscowości La Turbie na pomniku - Tropaeum Alpium, umieszczono inskrypcję z nazwami 45
plemion alpejskich, które pokonane przez princepsa uznały zwierzchność Rzymu.- [2] okoliczności bezkrwawego podboju nie są znane. Możliwe, iż August otrzymał Noricum na mocy zapisu testamentowego, ostatniego
króla. Niewykluczone, że władał tam zromanizowany król, a po jego zgonie ziemie te przeszły na własność Imrerium Rzymskiego.- [3] nad dolnym Dunajem rzymianie już w latach 29-28 p.n.e. podporządkowały sobie plemiona trackie i mezyjskie.
|
