Dzisiejsza szkoła wymaga od nauczyciela stosowania odpowiednich metod i środków dydaktycznych, których zastosowanie zapewni jak najbardziej pożądane efekty w osiąganiu założonych celów lekcji. Stosowane do tej pory wykłady i pogadanki utrwalały dość bierną postawę ucznia na zajęciach lekcyjnych. Uczeń nie uczestnicząc aktywnie w lekcji często "wyłączał się", a wiedzę przyjmował wybiórczo nie potrafiąc jej następnie wykorzystać. W dniu dzisiejszym celem zasadniczym jest zainteresowanie ucznia tematem i wciągnięcie go w wielką przygodę, której na imię historia. Metody aktywizujące proces nauczania są tym elementem procesu dydaktycznego, który nie tylko zmienia sposób nauczania czyniąc go atrakcyjnym, ale przyczyniają się do kształtowania stosunków interpersonalnych. Umiejętności zdobyte na lekcjach przy zastosowaniu metod aktywizujących uczniowie mogą wykorzystać również w życiu codziennym np.: umiejętność analizy przyczynowo-skutkowej, wyciąganie wniosków, łączenie zdarzeń, faktów, umiejętności znalezienia się w nowej sytuacji, kreatywność aż wreszcie uwierzenie we własne możliwości. Stosowane przeze mnie metody aktywizujące na lekcjach historii na pewno uatrakcyjniają uczniom zdobywanie wiedzy. Należy jednak przy ich stosowaniu pamiętać o uwzględnieniu możliwości poznawczych danego zespołu uczniowskiego, biorąc pod uwagę na przykład zainteresowania uczniów czy gotowość do aktywnego uczestnictwa w lekcji. Do najnowszych pomysłów metodycznych najczęściej stosowanych na lekcjach historii czy wiedzy o społeczeństwie należą: metaplan, mapa semantyczna, analiza SWOT (mocne strony, słabe strony, szanse, zagrożenia), projekt, ranking diamentowy, gra dydaktyczna, drama, karty pracy, punktowana dyskusja, burza mózgów, analiza przypadków, czy też drzewko decyzyjne. Świadomie wymieniłam tę metodę na końcu bowiem jej chcę poświęcić kilka refleksji. Dzisiejsza rzeczywistość zmusza nas nieustannie do dokonywania wyborów i podejmowania decyzji w określonych sytuacjach. Jednym z przydatnych narzędzi uczących decydowania na zajęciach lekcyjnych jest stosowanie tzw. "drzewka decyzyjnego" (oprac. przez R. LaRausa i R. C. Remy'ego). Ma ono zastosowanie szczególnie wówczas, gdy chcemy, by uczniowie samodzielnie dokonywali wyboru, który potrafiliby uzasadnić. Metoda ta polega na graficznym przedstawieniu możliwości podjęcia decyzji i konsekwencji z tego płynących. Uczniowie muszą dokładnie sprecyzować problem, a następnie znaleźć dla niego możliwe rozwiązania. Wytyczną do podjęcia decyzji są wartości i cele, jakie zamierzamy osiągnąć. Metoda ta zmusza uczniów do logicznego myślenia, przewidywania pozytywnych czy negatywnych następstw podjęcia określonych decyzji. Ważna jest kolejność uzupełniania "drzewka", zaczynając od korzenia (1), w który wpisujemy problem wymagający podjęcia decyzji, następnie na szczycie (2) umieszczamy cele i wartości do których zmierzamy. Potem wypełniamy pień (3a, b), czyli możliwe rozwiązania, biorąc pod uwagę konsekwencje i następstwa tych wydarzeń (4a, b, 5a, b).
Metoda ta pozwala na duże zaangażowanie wszystkich uczniów w tok lekcji. Praca tą metodą kształci samodzielność myślenia i uczy odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Na ogół nauczyciel w praktyce stosuje na lekcji więcej niż jedną metodę. Jednak zawsze powinien ustalić metodę wiodącą, która będzie najskuteczniejsza w realizacji danego zagadnienia, a inne będą spełniać rolę pomocniczą, jak chociażby praca z tekstem źródłowym. Rozróżnianie faktów od opinii, krytycyzm, rozwijanie myślenia - oto największe jej zalety. Połączenie obrazu z treścią wywołuje na pewno silną reakcję emocjonalną, dzięki której łatwiej nam nauczycielom - odtworzyć wspólnie z uczniami określony kawałek historii. Przykładowy scenariusz lekcji historii w klasie III gimnazjum
z wykorzystaniem "drzewka decyzyjnego" Temat: Polska w przededniu II wojny światowej Cele strategiczne: - Zapoznanie uczniów z:
- sytuacją polityczną Polski w drugiej połowie lat 30-tych XX wieku
- okolicznościami nawiązania stosunków dyplomatycznych z Litwą i zajęcia przez Polskę Zaolzia w 1938 roku
- wzrostem żądań niemieckich wobec Polski
- gwarancjami bezpieczeństwa dla Polski zadeklarowanymi przez rządy Wielkiej Brytanii i Francji
- paktem Ribbentrop-Mołotow będącym deklaracją współpracy niemiecko-radzieckiej oraz planowaną decyzją rozbioru Rzeczypospolitej
Cele operacyjne: - Uczeń zna:
- pojęcia: polityka równowagi, ultimatum, gwarancje bezpieczeństwa, pakt, tajny protokół, eksterytorialna autostrada
- daty: 1932, 1934, 1938, 23 sierpnia 1939
- postacie: Józef Beck, Joachim von Ribbentrop, Józef Stalin, Wiaczesław Mołotow
- skróty: FON, FOM
- Uczeń rozumie:
- przyczyny i okoliczności polityczne nawiązania stosunków dyplomatycznych z Litwą w marcu 1938 i zajęcia Zaolzia przez wojsko polskie w październiku 1938
- przyczyny żądań niemieckich wobec Polski
- Uczeń potrafi:
- wyjaśnić przyczyny i skutki odmowy rządu Rzeczypospolitej wobec żądań niemieckich
- wyjaśnić genezę sojuszu Hitlera ze Stalinem
- wymienić postanowienia i skutki paktu Ribbentrop-Mołotow
Metody nauczania: - wiodąca: "drzewko decyzyjne"
- pomocnicze: dyskusja, elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym i mapą historyczną
Środki dydaktyczne: - - schemat "drzewka decyzyjnego",
- - teksty źródłowe:
- fragm. "Ultimatum rządu polskiego wobec Czechosłowacji, Praga 30.09.1938",
- fragm. "Raportu ambasadora Polski w Berlinie J. Lipskiego do ministra spraw zagranicznych II RP J. Becka o rozmowie z ministrem spraw zagranicznych Rzeszy J. von Ribbentropem w dniu 24.10.1938"
- fragm. "Przemówienia J. Becka w Sejmie RP w dniu 5.05.1939"
- fragm. tajnego protokołu do paktu o nieagresji między Niemcami a ZSRR 20.08.1939
- - mapa historyczna "Europa 1918-1939"
- - podręcznik Historia Kl. III
Przebieg lekcji:- Faza wprowadzająca:
- Czynności organizacyjne, sprawdzenie obecności, podanie tematu lekcji
- Rekapitulacja wtórna: przypomnienie wiadomości dotyczących celów polskiej polityki zagranicznej w latach 20-tych i 30-tych.
Próba dyskusji oceniającej sytuację międzynarodową Polski po zawarciu układów w Rapallo, Locarno, a następnie polska politykę równowagi prowadzoną w latach 30-tych
- Faza realizacyjna:
- Nakreślenie stosunków polsko - litewskich i przypomnienie kwestii spornych między rządami tych państw (Wilno), a następnie podkreślenie iż metodą "nawiązania" tych stosunków było postawienie przez rząd RP ultimatum, które okazało się skuteczne w warunkach napiętej sytuacji międzynarodowej
- Na podstawie analizy tekstu źródłowego (ultimatum rządu RP wobec Czechosłowacji) uczniowie próbują uzasadnić bądź zanegować postępowanie rządu polskiego dotyczące zajęcia Zaolzia
- Uczniowie zajmują stanowisko wobec żądań niemieckich (przeprowadzenie eksterytorialnej autostrady linii kolejowej z Niemiec do Prus Wschodnich oraz włączenie do Rzeszy Wolnego Miasta Gdańska). Wymyślają różne możliwości dotyczące kwestii:
- - jakie stanowisko mógł podjąć rząd polski
- - przewidują pozytywne i negatywne konsekwencje swoich propozycji, a następnie nanoszą je na schemat "drzewka
decyzyjnego"
- Uczniowie oceniają proponowane możliwości
- Nauczyciel przedstawia stanowisko rządu RP wyrażone w przemówieniu J. Becka w Sejmie w dniu 5 maja 1939 "...My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę..."
- Nauczyciel nakreśla sytuację gospodarczo-polityczną Polski w przededniu wojny (gwarancje brytyjskie i francuskie, ofiarność społeczeństwa na rzecz FON i FOM)
- Prowadzący przedstawia genezę sojuszu Hitlera ze Stalinem, a następnie uczniowie podzieleni na dwa zespoły analizują teksty źródłowe
- - I zespół odpowiada na pytania: w jakich warunkach, dlaczego doszło do podpisania układu niemiecko-radzieckiego
z 23 sierpnia 1939- - II zespół przedstawia postanowienia tajnego protokołu dołączonego do paktu Ribbentrop-Mołotow i ocenia jego znaczenie
dla Polski
- Odczytanie z mapy przebiegu linii podziału ziem polskich na strefy wpływów radziecką i niemiecką
- Faza podsumowująca:
Na podstawie analizy tekstów źródłowych i mapy uczniowie odpowiadają na pytania: - - czy słuszna była prowadzona przez rząd polski polityka równowagi w latach 30-tych?
- - czy mimo słabości gospodarczej Polski i "nietrwałych" gwarancji sojuszników rząd RP słusznie przeciwstawił się żądaniom niemieckim?
- - jakie były konsekwencje dla Europy sojuszu niemiecko-radzieckiego z sierpnia 39?
- Zadanie domowe
Czy właściwa była polityka "uspokajania" prowadzona przez państwa Europy Zachodniej wobec III Rzeszy w latach 30-tych. Uzasadnij swoją wypowiedź.
Przykład drzewka decyzyjnego do tematu
"Polska w przededniu II wojny światowej" |
