Różne aspekty oceniania osiągnięć uczniów
w nowej rzeczywistości szkolnej

Ewa Wyszczelska

>>Twoja opinia<<

Ocenianie jest integralnym elementem procesu nauczania i uczenia się. Stanowi ważny instrument przekazywania informacji o efektach szkolnej działalności, zarówno uczniów, jak i nauczycieli, a szkoła jest miejscem, w którym nieustannie odbywa się ocena osiągnięć. W tym celu wykorzystuje się dwie metody:

1. subiektywną (np. stopnie w skali od 1 do 6, ocenę punktową),
2. obiektywną - w formie testów.

Według T. Tyszki ocenianie jest rozumiane jako przypisywanie odpowiednich liczb przedmiotom (osobom) lub zdarzeniom (zachowaniom osób). Ważne jest również postrzeganie oceniania jako procesu podejmowania decyzji [1].

W. Okoń formułuje definicję oceniania uczniów jako procesu wyrażania opinii o uczniach za pomocą stopni lub ocen opisowych, zarówno sporadycznie, jak i co kwartał (okres) lub przy końcu roku szkolnego [2].

G. Noizet i P. Caverni postrzegają ocenianie jako czynność, w wyniku której wydaje się sąd o przedmiocie, osobie lub zjawisku, odwołując się do jednego lub kilku kryteriów. Autorzy zwracają też uwagę na to, że istota oceniania polega na porównywaniu modelu odniesienia do ocenianej pracy [3].

Przytoczone definicje pozwalają na wskazanie pewnych cech oceniania. Podkreślają to, że jest ono procesem poznawczym, wymagającym podejmowania określonych decyzji, dotyczącym wartościowania osób. Przed przystąpieniem do takiej oceny należy wyznaczyć jasne kryteria, które pozwolą porównać uzyskane efekty z zamierzonymi celami.

Ocena szkolna ma do spełnienia różne role i funkcje. W opracowaniach podręcznikowych z pedagogiki i psychologii można spotkać się z ich różnymi podziałami.

E. Kosińska uważa, że ocena powinna pełnić rolę:

1. dydaktyczną - ma być miernikiem wyników pracy ucznia, określać, na jakim poziomie jest jego wiedza, jakie są w niej luki i co należy uzupełnić,
2. wychowawczą - poprzez ocenianie nauczyciel może wychowywać w zakresie kształtowania właściwych postaw, rozwijania zainteresowań nauką, pobudzania woli do samodzielnej pracy i brania za nią odpowiedzialności,
3. społeczną - wskazuje miejsce ucznia w grupie społecznej. Ocena daje informację o tym, jaką pozycję w kategorii ucznia dobrego osiąga konkretne dziecko i jakie mogą być przewidywania na przyszłość, jeśli chodzi o zdobytą wiedzę i umiejętności.

Przy tak pojętych rolach oceny szkolnej, autorka wyodrębnia również jej funkcje, które są określane jako:

• funkcja informacyjna - dająca rzetelne i wyczerpujące informacje na temat poziomu wiedzy, stanu wiadomości i umiejętności oraz przewidywań na przyszłość,
• funkcja kontrolna - sprawdzająca postępy ucznia, jego możliwości i kierunek rozwoju,
• funkcja motywacyjna - dopingująca ucznia do pogłębiania wiedzy, realizowania programu i poszerzania własnych zainteresowań [4].

Wszystkie aspekty oceniania są bardzo ważne i należy je starannie rozróżniać. Każda z funkcji ma do spełnienia inną rolę, używana jest z innym przeznaczeniem i błędem byłoby zaniedbywanie którejś z nich, gdyż rzutowałoby to na jakość kształcenia.

W założeniach reformy systemu edukacji czytamy:

"zmiany w szkolnym ocenianiu uczniów mają doprowadzić do tego, że będziemy oceniali co innego niż dotychczas:
pracę, postępy - nie stan.
Inaczej - promując do rozwoju, wyraźniej wskazując uczniowi, co osiągnął, co zrobił dobrze, ile potrafi - nie czego nie umie. Konieczna jest pełniejsza niż dotąd informacja o aktywności, postępach, trudnościach, specjalnych uzdolnieniach uczniów." [5]

Ponieważ ocenianie stanowi ważny element procesu nauczania, nie jest celem samym w sobie, musi wspierać przyjęte cele kształcenia. Zbiór takich celów zawierają podstawy programowe z poszczególnych przedmiotów. Nowe cele stawiane procesowi kształcenia zawarte w podstawach programowych zmuszają do poszukiwania nowych procedur i narzędzi oceniania.

Ważnym elementem reformy edukacji, wpływającym na ocenianie, jest stworzenie zewnętrznego wobec szkoły systemu egzaminacyjnego, który ma się opierać na systemie standardów spójnych z celami kształcenia, określonymi w podstawach programowych. Reforma systemu edukacji nakłada na szkołę obowiązek budowania wewnątrzszkolnych systemów oceniania uwzględniających warunki szkolne, jej specyfikę, zasoby i potrzeby. Stworzone systemy muszą być zgodne z Rozporządzeniem MEN z dnia 19 kwietnia 1999 r. [6] i realizować wymagania egzaminu zewnętrznego na danym etapie.

W Rozporządzeniu tym czytamy [7]:

§ 2.1. Ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z programów nauczania oraz formułowaniu oceny.

§ 2.2. Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:

1) poinformowanie ucznia o poziomie osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie,

2) pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swego rozwoju,

3)motywowanie ucznia do dalszej pracy,

4) dostarczenie rodzicom i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach i specjalnych uzdolnieniach ucznia,

5) umożliwienie nauczycielom doskonalenia metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

§ 3.1. Ocenianie wewnątrzszkolne obejmuje:

1) formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych oraz informowanie o nich rodziców i uczniów,

2) bieżące ocenianie i śródroczne klasyfikowanie według skali i w formach przyjętych w danej szkole,

3) przeprowadzanie egzaminu klasyfikacyjnego,

4) ustalanie ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego (semestru) i warunków ich poprawiania.

W ocenianiu wewnątrzszkolnym obok funkcji informacyjnej, diagnostycznej i sumującej, właściwych również dla oceniania zewnętrznego, często ujawnia się funkcja motywująca i dyscyplinująca oceny szkolnej. Ponadto ocenianiu wewnątrzszkolnemu podlegają te umiejętności uczniów, które są nie do zmierzenia przez przyjęty system egzaminu zewnętrznego, wykorzystujący testy pisemne. Mówi się o komplementaryczności dwu rodzajów oceniania [8]. Ich uzupełnianie się pozwala poszerzyć obraz ucznia.

W związku z podziałem oceniania na zewnętrzne i wewnątrzszkolne, pojawiły się w dobie reformy takie określenia jak:

1. ocenianie wspierające,
2. ocenianie sumujące.

Ocenianie wspierające obejmuje wszystkie oceny śródroczne, a także pod wieloma względami oceny roczne. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra z dnia 19 kwietnia 1999 oceny końcoworoczne powinny mieć charakter wspierający, czyli powinny stymulować rozwój ucznia [9]. Ocena wspierająca pozwala na bieżącą obserwację rozwoju dziecka, odbywa się w sposób ciągły i wykorzystuje wszystkie dostępne metody - obserwację, rozmowę, różne rodzaje i formy pracy. Ten rodzaj oceny jest przydatny nauczycielom, uczniom i rodzicom. Komunikowanie efektów następuje w każdym momencie procesu nauczania i oceniania wspierającego.

Aby ocena mogła mieć charakter wspierający dla ucznia, musi być mu właściwie zakomunikowana. Według prof. B. Niemierki sposób zakomunikowania oceny uczniowi jest przynajmniej tak samo ważny jak jej wysokość [10]. Każda ocena powinna być, zgodnie z przepisami szkolnymi uzasadniona, wyposażona w komentarz zawierający nie tylko wyjaśnienie, dlaczego uczeń otrzymał taki, a nie inny stopień, ale wskazujący uczniowi sposób jej poprawy.

Ocena wspierająca musi zawierać wskazówki dla ucznia dotyczące dalszej pracy i w ten sposób zachęcać go do dalszych osiągnięć. Bardzo istotne jest również sformułowanie tej oceny w sposób życzliwy dla ucznia. Należy pamiętać, że oceniamy osiągnięcia ucznia, a nie jego braki i stosować dwie zasady:

• pierwszeństwa zalet
• oraz posługiwanie się kodem pozytywnym.

Ocenianie sumujące ma miejsce na progach edukacyjnych, czyli wtedy, gdy uczeń kończy szkołę lub gdy zdaje egzamin wstępny. Ma ono za zadanie poinformowanie czy uczeń poradzi sobie w nowej szkole albo czy spełnił stawiane mu dotychczas wymagania. Po etapie oceniania sumującego następuje analizowanie wyników, które ma wpływ na planowanie dalszego etapu edukacyjnego i zamknięcie dotychczasowego cyklu kształcenia. Ten rodzaj oceny ma zastosowanie zwłaszcza dla nadzoru, środowiska i administracji.

W praktyce szkolnej funkcjonują dwa odmienne style oceniania, które różnią się ustalonymi priorytetami. Pierwszy z nich bliższy jest obecnej sytuacji szkoły, kładzie nacisk na ocenie dużej liczby pojedynczych, izolowanych zadań i pytań - często przyporządkowanych określonym stopniom. Ocenie podlegają prace okresowe, których celem jest wystawienie stopnia. Wykorzystuje się głównie prace pisemne i ocenia to, czego uczeń nie umie. Drugi system oceniania lepiej odpowiada nowej wizji szkoły. Kładzie nacisk na kształcenie kompetencji uczniów kosztem szczegółowej wiedzy przedmiotowej. Oceniane elementy można podzielić na sprawności i umiejętności i do ich oceny przywiązuje się największą wagę. Opanowanie przez uczniów umiejętności kluczowych zawartych w podstawach programowych zmusza nauczycieli do zastosowania aktywizujących metod nauczania, a te z kolei wymuszają użycie innych metod oceniania. Nauczyciel musi nauczyć się oceniać jak uczeń pracuje w grupie, jak planuje rozwiązanie problemu, realizację planu, uzasadnienie swojej opinii.

Każdy z tych stylów oceniania ma swoje uzasadnienie w szkole i dlatego należy dążyć, by się nawzajem uzupełniały. W szkole mamy bowiem do czynienia z różnymi zadaniami stawianymi wobec uczniów, wymagającymi różnego oceniania.

W związku z reformą oświaty, przy zmianach programu nauczania, programu pracy szkoły, konieczna jest również zmiana oceniania. Dotychczasowy system okazał się niewystarczający. Inne są bowiem zarówno oczekiwania rodziców i uczniów oraz wymagania egzaminacyjne.

Koniecznością stało się zatem wypracowanie jak najdoskonalszego systemu oceniania, który uwzględniałby wszystkie aspekty prawne oraz psychologiczne i bazując na podstawach programowych i umiejętnościach wymaganych od ucznia, zadowalałby wszystkie strony uczestniczące w procesie nauczania.

LITERATURA

1. E. Kosińska, Ocenianie w szkole. Krótki poradnik psychologiczny, Kraków 2000.
2. B. Niemierko, Obiektywizm oceniania osiągnięć uczniów. Potrzeba obiektywizmu oceniania, "Oświata i wychowanie" 1984 nr 20.
3. B. Niemierko, Próba oceny nowej skali ocen. Kształcenie nauczycieli 1992.
4. B. Niemierko, J. Brzdąk, Dwa rodzaje oceniania szkolnego, Katowice 2002.
5. G. Noizet, P. Caverni, Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych, Warszawa 1988.
6. W. Okoń, Słownik psychologiczny, Warszawa 1981.
7. Przedmiotowe systemy oceniania. Praca zbiorowa. Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Biała Podlaska 2000.
8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 19 kwietnia 1999 roku w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Dz.U. z 1999 roku Nr 41, poz. 413.
9. J. P. Sowiński, Dlaczego kompetencje? "Nowa szkoła"1998 nr 2.
10. K. Stróżyński, Jak oceniać?, Jelenia Góra 1998.
11. K. Stróżyński, Oceniać czyli wspierać, "Nowa szkoła" 1998 nr 3.
12. K. Stróżyński, Zasady oceniania wewnątrzszkolnego, Jelenia Góra 1999.
13. T. Tyszka, Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowanie decyzji, Gdańsk 1999.

>>Twoja opinia<<

Strona główna Opinie W sieciDownloads Publikacje E-learning O stronie