Działa tylko w IE - sorry!    
     

Warunki prawidłowego rozwoju dziecka

mgr inż. Ewa Kujawska


Wszystkie cechy organizmu, tak fizyczne jak i psychiczne są zakodowane w chromosomach komórkowych i przenoszone na potomstwo przez komórki rozrodcze rodziców. Na skutek mutacji genów lub aberracji chromosomów mogą pojawiać się u potomstwa negatywne cechy, pomimo niewystępowania ich u rodziców i dziadków obojga stron. W związku z tym bardzo ważne jest zdrowie rodziców już na długo przed poczęciem dziecka. Zarodkowa substancja nerwowa jest szczególnie wrażliwa na jakościowe i ilościowe braki pożywienia, urazy psychiczne matki, niehigieniczne warunki życia, przemęczenie, niektóre leki i środki chemiczne, alkohol, narkotyki, palenie papierosów, promieniowanie rentgenowskie i inne.

Rozwój dziecka to nie tylko przyrost wagi i wzrostu, ale przebudowa całego ustroju, doskonalenie się funkcji poszczególnych narządów, zdobywanie odporności na szkodliwe czynniki zewnętrzne i coraz lepsze przystosowanie się do środowiska zewnętrznego. Tempo procesów rozwojowych zależy od wieku dziecka. Wzrastanie i rozwój poszczególnych tkanek i narządów odbywa się skokami i przebiega pod wpływem działania środowiska zewnętrznego (otaczającego świata) i środowiska wewnętrznego, sterowanego przez układ nerwowy i hormonalny.

Rozwój poszczególnych narządów, takich jak: serce, płuca, nerki przebiega w niejednakowym tempie i dokonuje się we wzajemnym związku i zależności, dlatego istnieje potrzeba traktowania organizmu jako jednolitej całości. Występuje również zależność pomiędzy stanem rozwoju dziecka w wieku szkolnym i przedszkolnym. Proces rozwoju w okresie dojrzewania jest zależny od tego, jak dokonywał się on w latach poprzednich, z tym, że zauważa się pewne różnice, co do wagi i wzrostu zależne od płci. Prawidłowości rozwojowe można określić poprzez badania rozwoju kośćca i procesów kostnienia. Tempo rozwoju cech motorycznych u dzieci w młodszym wieku szkolnym również nie jest równomierne i też zależne od płci oraz nie pokrywa się z tempem przyrostu wysokości ciała.

W łączności z rozwojem fizycznym dokonuje się rozwój psychiczny dziecka. Ważne jest dozowanie bodźców pochodzących ze świata zewnętrznego. Niedostateczna ich ilość i małe zróżnicowanie sprzyjają kształtowaniu się typu tzw. dziecka zaniedbanego. Nadmiar bodźców natomiast przekracza zdolność przyjmowania ich przez centralny układ nerwowy i sprzyja nadmiernej nerwowości. Wraz z wiekiem rozwojowym zmieniają się: typ uwagi, umiejętność spostrzegania, skupienia się, pojemność i trwałość pamięci, uzdolnienia ruchowe i inne.

Okres rozwojowy dziecka charakteryzuje się szczególnie intensywną przemianą materii i szybką budową tkanek, dlatego organizm potrzebuje stałego dostarczania wszystkich niezbędnych składników odżywczych, jakimi są: białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne i witaminy. Zaleca się posiłki pełnowartościowe, świeże i urozmaicone, bogate w warzywa i owoce, a nie zapychanie się pustymi kaloriami. Niebezpieczne jest zarówno głodzenie, jak i przekarmianie, które może prowadzić do nadwagi. Dziecko, nie spiesząc się, powinno w domu spożyć pierwsze, a w szkole drugie śniadanie. Zdarza się, że dzieci są głodne z powodu ubóstwa rodziny. Godnym pochwały jest prowadzenie w szkołach dożywiania, zwłaszcza dzieci najbiedniejszych.

Wraz z wiekiem ulega zmianie położenia środka ciężkości ciała oraz kształtują się krzywizny kręgosłupa. Wiąże się to z postawą ciała, na którą wpływa szereg czynników, m.in.: typ budowy, wiek, ogólny stan zdrowia, warunki żywienia, stan psychiczny, stopień zmęczenia. Dziecko przybiera błędną postawę nieświadomie, dlatego należy mu na przykładzie pokazać postawę prawidłową. Trzeba zadbać o to, aby dziecko nosiło tornister (niezbyt ciężki), a nie torbę na ramieniu, prawidłowo siedziało w ławce, przystosowanej do wymiarów jego ciała. Ważne jest też, aby obuwie było wygodne, dziewczęta powinny nosić buty na niewysokich obcasach, ażeby nie doprowadzać do nadmiernego wygięcia kręgosłupa do przodu. Ewentualną korekcję wad postawy należy rozpocząć jak najwcześniej pod kierunkiem lekarza ortopedy. Niemałe znaczenie odgrywa, oprócz wspomnianego racjonalnego odżywiania, właściwa do wieku liczba godzin snu i przebywanie na świeżym powietrzu. W celu określenia przyczyny wywołującej nieprawidłową postawę ucznia, należy go obserwować podczas siedzenia, stania, częściej badać jego przyrosty wzrostu i wagi, skontrolować wzrok i słuch. Odpowiednio dłuższy odpoczynek, intensywne odżywianie i ćwiczenia korygujące wzmacniają układ mięśniowy. Dużą rolę odgrywa pozycja przy spaniu, która powinna zapewnić całkowite odprężenie wszystkim mięśniom. Prawidłowa postawa wpływa korzystnie nie tylko na rozwój i estetyczny wygląd, ale również na psychikę dziecka.

W wytworzeniu przyzwyczajenia poprawnego trzymania się niezbędne jest współdziałanie domu ze szkołą. Wymaga ono dużej wytrwałości i systematyczności zarówno ze strony ucznia, jak też i jego opiekunów. Wszystkie zalecane przez lekarza ortopedę ćwiczenia dziecko musi wykonywać regularnie, nie odkładając tego "na później", ponieważ błędy postawy utrwalają się. Zwlekanie z rozpoczęciem korekty utrudnia uzyskanie dobrych rezultatów.

Rola nauczyciela w wyrabianiu u uczniów właściwej postawy polega na zwracaniu uwagi, aby nie przeładowywali oni swoich tornistrów, na korygowaniu postawy w czasie lekcji, na instruktażu w zakresie postawy przy pracy, stosowaniu gimnastyki śródlekcyjnej, zalecaniu spędzania przerw między lekcjami na świeżym powietrzu.

Większość dzieci z wadami postawy powinna uczestniczyć w lekcjach wychowania fizycznego (pamiętając o przeciwwskazaniach), ponieważ zwalnianie z zajęć dzieci, zwłaszcza ze skoliozami powoduje zubożenie ich aktywności ruchowej, wyobcowuje ze środowiska rówieśników, a często jest podłożem do dodatkowych kompleksów. Dzieciom ze środowiska klasy szkolnej należy pomóc w zaakceptowaniu pewnej odrębności nie w pełni sprawnego kolegi czy koleżanki. Sytuacja taka może być okazją do kształtowania właściwego, humanitarnego stosunku do człowieka.

Dziecko, ażeby mogło dobrze wypełniać obowiązki szkolne musi mieć prawidłowo zorganizowany dzień. Kolejność, czas trwania, sposób wykonywania różnorodnych czynności i codziennych obowiązków powinien być przystosowany do wieku rozwojowego, indywidualnych cech osobowości i stanu zdrowia dziecka, a odpowiednio opracowany rozkład dnia wzmacnia jego układ nerwowy. Równomierny rozwój fizyczny i umysłowy oraz wychowanie dziecka w dyscyplinie trenują jego układ nerwowy, czynią go silnym i zrównoważonym, uodpornionym na czynniki nerwicogenne. Zabiegiem hartującym i odgrywającym rolę regularnego treningu fizycznego w doskonaleniu aparatu mięśniowego, układu sercowo-naczyniowego, oddechowego i innych jest gimnastyka poranna, sprzyjająca zachowaniu prawidłowej postawy ciała.

Dziecko ma swoje obowiązki, których oczywiście nie nauczy się sumiennie wypełniać, jeśli będzie z nich zwalniane w imię źle pojętej czułości. Należy natomiast stworzyć warunki, w których dziecku te obowiązki nie będą nadmiernie ciążyć. Będzie to zapewnienie odpowiedniego otoczenia, wyposażenia i umeblowania budynku szkolnego, zapewnienie własnego "kąta" w domu, a także wietrzenie pomieszczeń i przebywanie na świeżym powietrzu. Dzieci, które nie mają odpowiednich warunków w domu, mogą korzystać ze świetlic. Przemęczenie przyczynia się do głębokich zmian w układzie nerwowym i innych narządach, obniżając na dłuższy czas wydolność umysłową i odporność organizmu dziecka. Zwiększona podatność na zmęczenie występuje u uczniów z ukrytymi lub jawnymi chorobami, nieprawidłowo żywionych, z zaburzeniami czynności gruczołów dokrewnych, w okresie dojrzewania płciowego itd. Silne i długo działające bodźce, np.: nieprzerwany szum, wstrząsy, migające światło, zimno, gorąco itp. pogłębiają zmęczenie. Należy również wspomnieć o zmęczeniu statycznym i fizjologicznej potrzebie ruchu. Dużą rolę spełniają tu wspomniane ćwiczenia śródlekcyjne. Przerwa wypoczynkowa między lekcjami powinna być wypełniona umiarkowanym ruchem według zainteresowań ucznia.

Zadaniem szkoły i domu jest pomaganie dziecku w osiąganiu dojrzałej osobowości. Uczymy, więc solidnej pracy oraz szacunku do pracy innych ludzi, zachowania porządku w szkole, w domu i najbliższym otoczeniu. Zawsze uwzględniamy możliwości dziecka, aby mogło ono nabrać zaufania we własne siły, wyrobić w sobie poczucie odpowiedzialności i obowiązku.

Dla dziecka w wieku szkolnym ważnym warunkiem zachowania zdrowia jest odpowiedni podział dnia na pracę i wypoczynek. Zalecany jest wypoczynek czynny, czyli bieganie i zabawa na świeżym powietrzu. Według R. Trześniowskiego zabawy i gry ruchowe pełnią przede wszystkim rolę bodźca fizycznego, wpływając na fizyczną stronę osobowości człowieka, równocześnie sprzyjają też nerwowemu odprężeniu i czynnemu wypoczynkowi. Gry i zabawy ruchowe są podstawowym środkiem wychowania fizycznego, wszechstronnie oddziałują na organizm, przyczyniając się do podnoszenia jego wydolności oraz wszechstronnej sprawności fizycznej. W wyniku zabaw i gier ruchowych podnosi się wydolność wielu układów i narządów, zwłaszcza układu ruchowego, krążenia, oddychania, przemiany materii itp., rozwijają się wszystkie cechy motoryczne oraz umiejętności ruchowe wykorzystywane w codziennej działalności człowieka, kształtuje się wola i charakter dziecka.

Do prawidłowego rozwoju dziecka niezbędne jest zaspokojenie jego podstawowych potrzeb, m.in. potrzeby kontaktu i akceptacji, wywołujących poczucie bezpieczeństwa. Sprzyja to aktywności, samodzielności, chęci poznawania i potrzebie osiągnięć. Akceptacja ze strony dorosłych, jest impulsem do dalszych kontaktów oraz dodatnio wpływa na rozwój uczuć, sprzyja kształtowaniu się poczucia własnej wartości. Młodemu człowiekowi wówczas łatwiej panować nad swoimi emocjami i radzić sobie ze stresem, a porażki są dla niego po prostu nowym doświadczeniem. W wypadku niepowodzenia wyciąga wnioski i podejmuje się nowych zadań na miarę swoich możliwości. Dużą rolę do spełnienia, obok rodziców mają nauczyciele, którzy umiejętnie powinni zachęcać uczniów do "stawiania poprzeczki", nie tylko w dziedzinie sportu.

Środowisko rodzinne posiada dominujące znaczenie w rozwoju dziecka. Od poziomu opieki nad dzieckiem zależy również wyrównywanie zaburzeń powstałych na podłożu biologicznym. Niezbędna staje się intensywna opieka rodziny i bardzo ścisłe jej współdziałanie z pracownikami przedszkola i szkoły. Okazuje się, że wysiłki tych placówek zmierzające do wyrównania niedoborów rozwojowych lub zaburzeń w funkcjonowaniu dziecka nie przynoszą efektów bez współdziałania środowiska rodzinnego.

Chciałabym zwrócić uwagę na potrzebę przyjaźni. Dziecko, które może szczerze i otwarcie z kimś porozmawiać, wyżalić się, czuje się bezpieczniej. Należy jednak czuwać, aby młody człowiek nie wszedł w złe towarzystwo i starać się, aby rodzice i nauczyciele byli dla niego autorytetem. Ważne są spokojne, przyjacielskie rozmowy z poszanowaniem godności i możliwością wypowiedzenia własnego zdania. Tylko w atmosferze wzajemnego szacunku i zaufania można ustrzec dziecko przed destrukcyjną grupą rówieśniczą. Na rozwój umysłowy i kształtowanie się osobowości dziecka znaczny wpływ wywierają środki masowego przekazu. Ważne jest: co i kiedy dzieci oglądają, czytają, czy programy dostosowane są do ich rozwoju, czy negatywnie nie odbiją się na ich psychice? Tak dużo jest przecież agresji, nienawiści, brutalnych scen i niemoralnych zachowań. To wszystko powinno przejść przez "filtr" i nad tym muszą czuwać rodzice przy współpracy nauczycieli poprzez własny przykład, rozmowy edukację prozdrowotną itd. Chciałabym wspomnieć o "agresywnych" grach komputerowych, które mogą destrukcyjnie wpłynąć na psychikę dziecka. Badania wykazały, że dzieci,komputerowe" (grające w nasycone agresją gry komputerowe) w porównaniu do "niekomputerowych" (niezajmujących się takimi grami) cechują się wyższą agresywnością, mniejszą wrażliwością moralną, postawą wobec rzeczywistości nastawioną na posiadanie i gorszymi więzami z otoczeniem społecznym. Poza tym gry komputerowe sprzyjają "oderwaniu się" od rzeczywistości i przeniesieniu się w świat wirtualny.

Na rozwój dziecka, jak widać, wpływa szereg czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, stąd tak ważna jest rola środowiska rodzinnego i szkolnego w prawidłowym kształtowaniu młodego człowieka.


Literatura:

  1. Gała A., Ulfik I.: Oddziaływanie "agresywnych" gier komputerowych na psychikę dzieci". Lublin 2000, ARTOM.
  2. Gloksin W.: Uwarunkowania psychicznego rozwoju dziecka. Warszawa 1988, IWZZ
  3. Kutzner-Kozińska M., Wlaźnik K.: Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-10 letnich. Warszawa 1988, WSiP.
  4. Trześniowski R.: Gry i zabawy ruchowe. Warszawa 1989, Wyd. "Sport i Turystyka".
  5. Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1986, PWN.