Fakt pójścia do szkoły stanowi zwykle dla dziecka wielkie przeżycie. Razem z dzieckiem fakt ten przeżywają rodzice. Na długo przed rozpoczęciem roku szkolnego przygotowywana jest tak zwana "wyprawka". Wokół dziecka tworzy się atmosfera - często nagłego zainteresowania, rozmawia się głośno o czekających je problemach, nieraz i o układach rodzinnych związanych z faktem pójścia dziecka do szkoły. Dla większości rodziców jednak najważniejsze wydaje się, aby dziecko nauczyło się czytać i pisać. Fakt ten ich tak absorbuje, że poza intelektualnymi nie dostrzegają innych czynników, które dziecku ułatwiają start szkolny. Określając stopień dojrzałości szkolnej należy brać pod uwagę: - Rozwój fizyczny, czyli prawidłowe i stosownie do wieku takie ukształtowanie kości, mięśni, narządów wewnętrznych, układu nerwowego, narządów zmysłów, które zapewnia odpowiednią odporność na zmęczenie, wysiłek fizyczny, choroby, a także dobrą sprawność we wszystkich zakresach motoryki.
- Rozwój umysłowy, czyli taki poziom rozwoju funkcji poznawczych, który umożliwia osiąganie dobrych wyników w nauce szkolnej. Jest to umiejętność spostrzegania i różnicowania spostrzeżeń, wymagana do realizacji programu nauczania w klasie I. Dostatecznie wykształcony poziom wyobraźni i uwagi dowolnej, zdolność do intencjonalnego zapamiętywania i odtwarzania podawanych treści. Prawidłowy rozwój mowy zarówno pod względem artykulacji dźwięków, jak również zasobu pojęć i słów, oraz swoboda poprawnego wypowiadania myśli. Zdolność do myślenia przyczynowo -skutkowego oraz wnioskowania.
- Rozwój uczuciowo-społeczny, którego poziom wyznacza dziecku możliwości pod względem podporządkowania się wymaganiom szkoły, stopień wrażliwości na ocenę, umiejętność współpracy i współdziałania z rówieśnikami.
Bardzo istotną rzeczą, jest też odpowiednia motywacja i zainteresowanie nauką szkolną. Bierze się pod uwagę takie cechy, jak: wytrwałość, obowiązkowość, systematyczność. Przy ocenie rozwoju społecznego zwraca się uwagę, czy dziecko będzie zdolne do współżycia w grupie, czy będzie umiało dostosować się do wymagań życia zbiorowego. Ważna jest też dojrzałość emocjonalna, dzięki której dziecko staje się bardziej opanowane i potrafi sobie radzić w sytuacjach poważniejszych. Do siódmego roku życia podstawową formą działalności dziecka była zabawa. Z chwilą rozpoczęcia nauki zmienia się środowisko dziecka oraz stawiane mu wymagania. Wchodząc w nową społeczność, dziecko musi się jej podporządkować, mieć określone właściwości, przyzwyczajenia i nawyki konieczne do rozpoczęcia nauki szkolnej. Ocena stopnia dojrzałości szkolnej jest oceną poziomu rozwoju dziecka w danym momencie i tylko z punktu widzenia gotowości do rozpoczęcia nauki szkolnej. Musimy też zdawać sobie sprawę, że nie jest to tylko samorzutny rozwój dziecka. Na dojrzałość szkolną składają się różnorakie doświadczenia w sferze motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej, kształtującej się na bazie praw fizjologicznych rządzących rozwojem dziecka. Osiągnięty przez dziecko poziom rozwoju procesów poznawczych, umożliwia mu poznanie otaczającej rzeczywistości nie tylko na drodze sensoryczno-motorycznej, ale także drogą pośredniego, umysłowego przetwarzania wcześniej zdobytych doświadczeń. Teraz pokrótce chciałabym się zająć warunkami sprzyjającymi osiąganiu dojrzałości szkolnej. Jednym z takich czynników jest chodzenie dzieci do przedszkola. Dzieci chodzące do przedszkola mają znacznie łatwiejszą sytuację w przystosowaniu się do nowych warunków w szkole. Będąc przez kilka lat, czy nawet rok w grupie dziecięcej, zdobywają tam nawyki przydatne w pracy szkolnej, w zespole. W czasie wspólnych zabaw uczą się podporządkowywania ogólnym celom, nawiązywania prawidłowych kontaktów, umiejętności współżycia w grupie. Zajęcia plastyczne, rytmiczne - ćwiczą ogólną sprawność ruchową i sprawność ręki potrzebną do podjęcia nauki pisania. Dzieci przyzwyczajają się też do coraz dłuższych okresów koncentracji uwagi, skupienia, zainteresowania na jednym przedmiocie przez dłuższy czas. Pobyt w przedszkolu wyrabia też samodzielność np. jedzenia, ubierania się i zaradność życiową. Dzieci te są już przyzwyczajone do czasowej rozłąki z matką, nie czują się zagrożone, onieśmielone w grupie. Nie znaczy to jednak, że wszystkie dzieci mające za sobą staż przedszkolny od razu czują się dobrze w szkole i nie mają kłopotów z zaadoptowaniem się do nowych warunków. Zdarzają się wśród nich takie, które pomimo wstępnego treningu w przedszkolu mają kłopoty z wdrażaniem się do nowych obowiązków w szkole, i odwrotnie wśród dzieci wychowujących się w domu są też takie, które bez większych kłopotów rozpoczynają życie szkolne w zespole - dzięki pracy poświęconej im w domu przez rodziców. Dobrze jest, gdy dziecko przychodzi do szkoły, posiadając już pewne nawyki, z pewnym zasobem wiadomości, orientacją w otaczających je zjawiskach, nastawieniem na poznanie ich. Umiejętność słuchania, podporządkowywania się poleceniom, skupianie uwagi i systematyczność - to nawyki, które dziecko może i powinno zdobyć w domu lub przedszkolu przed pójściem do szkoły. Dziecko poznaje rzeczy i zjawiska nie tylko przyglądając się im. Ciekawość dziecka w tym wieku wykracza poza najbliższe otoczenie, interesuje je świat, zjawiska, o których słyszy lub widzi na obrazkach, w telewizji itp. Chce to wszystko poznać aktywnie, przez działanie, a nie tylko przez bierne słuchanie. Tych działań dostarczają dziecku wszelkiego rodzaju zabawy. Zabawa to działalność zaspokajająca istotne potrzeby rozwojowe, rozszerzająca zakres orientacji w świecie przyrody i życia społecznego, ucząca podporządkowywania się i przestrzegania reguł i zasad, sprzyja rozwojowi myślenia przyczynowo-skutkowego i innych funkcji psychomotorycznych. Ta forma uczenia się polega na przyswajaniu rzeczy nowych - nowych doświadczeń, umiejętności i nawyków w trakcie wykonywania działań zabawowych lub na zaspokojeniu ciekawości ujawniającej się przy okazji różnych, mniej czy bardziej przypadkowych spostrzeżeń. Dziecko zadaje wówczas pytania i uzyskuje różnorodne informacje o świecie. W działalności rysowania, lepienia itp. Ćwiczy funkcje percepcyjno-motoryczne, tak ważne w przygotowaniu do podjęcia nauki czytania i pisania. W okresie przedszkolnym bardzo istotną rolę odgrywa poznanie poprzez działanie. Jak już wiemy podstawową formą, działalnością dziecka w tym okresie jest zabawa. W zabawach manipulacyjnych dziecko odtwarza znane mu czynności, interesuje je sama czynność, istotne jest "jak się to robi?". W tym przypadku ważne jest współdziałanie dorosłych. Wyższym etapem rozwoju zabaw manipulacyjnych są zabawy konstrukcyjne - wymagają one od dziecka zaprojektowania końcowego efektu działania. Wskazana jest tutaj umiejętna pomoc, a nawet kierowanie przez dorosłych. W zabawach twórczych dziecko interesuje "co się robi?", istotna jest treść zabawy. Dziecko przyjmuje na siebie określone role - nazywa się to też "zabawa w role", przyjmuje rolę nauczyciela, matki, lekarza itp. Gry i zabawy tzw. Zabawy dydaktyczne, organizowane np. w przedszkolu, mają na celu doskonalenie spostrzeżeń wzrokowych, słuchowych, kształtowanie uwagi, umiejętności wnioskowania, zdobywania nowych wiadomości, bogacenie słownika dziecka. Te same cele można osiągnąć w naturalnych warunkach codziennego obcowania z dzieckiem. Okazję stwarzają codzienne spacery, jak i życie domowe. Na przykład w czasie spaceru będziemy zwracać uwagę dziecka na otaczające nas zjawiska, określając np. które drzewo jest niższe, a które wyższe, większe lub mniejsze, czy sklep jest z prawej strony czy z lewej. W domu możemy wydawać polecenia np. - podaj to co leży na górze, na lewo lub na prawo, przynieś tyle łyżek, ile jest nas razem, daj dwa duże i dwa małe noże, załóż czerwony sweterek i białą koszulkę itp. W ten sposób prowadzone rozmowy i wydawane polecenia pozwalają na przyswajanie i utrwalanie pojęć. Zasób wiadomości i słów powiększa się u dziecka także przez uzyskiwanie informacji od dorosłych. Jakość i ilość wiadomości posiadanych przez dziecko w tym wieku zależy w dużej mierze od osób opiekujących się dzieckiem. Poza przekazywaniem informacji i wiadomości o otaczającym je świecie, opiekunowie powinni pobudzać dziecko do samodzielnych obserwacji, rozbudzać jego ciekawość. Prawidłowo rozwinięte dziecko potrafi zdobytą wiedzę wyrazić przez rysunek, w mowie, jak również w wielu różnych codziennych czynnościach. Jednocześnie rodzice czy bezpośredni opiekunowie powinni pracować świadomie nad powiększeniem zasobu słów dziecka, gdyż jest on niezbędny dla wyrażania posiadanego zasobu pojęć i wiadomości, co korzystnie wpływa na osiągnięcie dojrzałości szkolnej. Następnym bardzo istotnym elementem w przygotowaniu dziecka do szkoły jest dbałość o jego prawidłowy rozwój fizyczny. Dziecko mało sprawne z powodu wad fizycznych lub braku wyrobienia w tym zakresie wyróżnia się niekorzystnie z grupy rówieśników i nie czuje się w tej grupie dobrze. Zdarza się jednak, że ogólna sprawność ruchowa jest dobra, a słaba jest tylko sprawność rąk. W okresie przedszkolnym dzieci te określane są jako niezręczne, niezdarne, unikają gier i zabaw ruchowych. Z trudem i niechętnie lepią z plasteliny, wycinają, zużywają na to znacznie więcej czasu niż ich rówieśnicy. Wykonane prace są brudne, źle poprzecinane, posklejane. Można przypuszczać, że przyczyną jest słaba sprawność rąk, a przecież bardzo niezbędna przy nauce pisania. Dzieciom tym zalecamy więcej zajęć usprawniających ruchy rąk. Wykonujemy razem z dzieckiem wycinanki według narysowanych wzorów. Proponujemy mu zamalowywanie prostych kształtów, kalkowanie, rysowanie szlaczków. Bardzo ważnym wskaźnikiem dojrzałości szkolnej dziecka jest odpowiedni rozwój społeczny. Dziecko wstępujące do szkoły powinno umieć współżyć w dużej grupie dziecięcej. Polega to m. in. na umiejętności podporządkowania własnych chęci celom ogólniejszym, wymaganiom aktualnie mu stawianym, umiejętności dostosowania się, ustępowania. Dziecko musi też mieć poczucie obowiązku i wykazywać pewną samodzielność oraz zaradność życiową. Obserwując dziecko w wieku przedszkolnym możemy zauważyć, czy potrafi ono bawić się spokojnie w grupie dziecięcej bez konfliktów z innymi dziećmi, czy chętnie ustępuje, czy jest śmiałe w nawiązywaniu kontaktów i zachowuje się w miarę swobodnie. Dzieci zbyt onieśmielone, zahamowane, izolujące się od grupy są zwykle niepewne siebie i trzeba dotrzeć do przyczyny tej niepewności. Dzieci nadpobudliwe, zbyt pewne siebie, agresywne, niespokojne, również mają trudną sytuację w szkole. Dzieci takie dezorganizują często pracę i można je określić również jako niedojrzałe społecznie do szkoły. W przypadkach związanych z brakami w rozwoju społecznym należy po poradę zwrócić się do PPP, gdyż każde dziecko wymaga indywidualnego potraktowania, z uwzględnieniem odrębnych jego cech i warunków rozwojowo-wychowawczych. Dziecko prawidłowo rozwinięte pod względem społecznym łatwo rozstaje się z matką idąc do szkoły; ma przekonanie, że poradzi sobie w nowym środowisku, odnosi się z zaufaniem do nowej sytuacji, jest swobodne w zachowaniu i ciekawe tej nowej sytuacji. Innym nie mniej ważnym aspektem dojrzałości szkolnej i całego powodzenia w nauce jest motywacja i zainteresowanie dziecka nauką. Niektórzy psychologowie i pedagodzy zagadnieniu temu przypisują znaczenie nadrzędne nad innymi czynnikami decydującymi o powodzeniu w nauce. Wielu rodziców nie zdaje sobie jednak sprawy ze znaczenia rozbudzenia u dziecka chęci do nauki i wyrobienia odpowiedniej motywacji. Dziecko zainteresowane nauką i odpowiednio zmotywowane, potrafi samo z niewielką pomocą pokonać braki, jakie mogą się ujawnić w szkole. Znacznie łatwiej jest też przeprowadzić z tymi dziećmi różnego rodzaju ćwiczenia wyrównawcze. Z praktyki wiadomo, jak często rodzice przez niezamierzoną i niewłaściwą postawę popełniają błędy wychowawcze i powodują niechęć dziecka do nauki i w ogóle pójścia do szkoły. Najbardziej typowym błędem jest "straszenie" szkołą. Zdarza się, że dziecko na długi czas przed rozpoczęciem szkoły słyszy, jaka to ciężka praca je czeka, obowiązki, jak to skończą się dobre czasy kiedy się tylko bawiło. W przypadku jakiegoś nieposłuszeństwa również "straszakiem" bywa szkoła: np. pójdziesz do szkoły, to się skończy, tam cię wychowają itp. Takie i tym podobne uwagi nie budzą u dziecka chęci poznania tej szkoły. Wykorzystywanie szkoły jako argumentu dla uzyskania określonego zachowania się dziecka stwarza sytuację, w której dziecko boi się szkoły, traktuje ją jako przykry obowiązek, miejsce, w którym na pewno będzie mu źle. Również w domu, w którym nie popełnia się tego rodzaju błędów, zdarza się, że dziecko boi się szkoły. Taka sytuacja może wystąpić wtedy, gdy sami rodzice okazują lęk przed rozpoczęciem przez ich dziecko nauki, boją się tej nowej sytuacji. Swoje obawy i niepokoje wypowiadają głośno i stwarzają tym samym taką sytuację, w której dziecko przejmuje od rodziców ich postawę niepokoju. Podsumowując dotychczasowe rozważania możemy stwierdzić, iż przygotowując dziecko do nauki szkolnej bardzo duża rola spoczywa na przedszkolu i również na rodzicach. Gdy natomiast dziecko nie uczęszcza do przedszkola, rola rodziców jest tym większa i polega na: - dbałości o zdrowie fizyczne dziecka - poprzez kontrole lekarskie, stosowanie się do wskazań i stworzenie odpowiednich warunków bytowych,
- kształtowaniu prawidłowej wymowy, rozwój słownictwa - poprzez rozmowy, częsty kontakt z dzieckiem, zapewnienie mu towarzystwa rówieśników,
- rozwijanie logicznego myślenia, zapamiętywania - poprzez pobudzenie dziecka do obserwacji, rozmowy na określone tematy, wyjaśnienia, wyciąganie wniosków i interpretowanie widzianych zjawisk i rzeczy,
- wyrobieniu umiejętności słuchania, koncentracji uwagi - poprzez polecenie wykonania drobnych zajęć wymagających uwagi i żądanie, aby dziecko zaczętą pracę zawsze kończyło,
- wyrobieniu umiejętności spostrzegania istotnych szczegółów, analizowania i syntetyzowania poprzez np. gry i zabawy z dzieckiem ćwiczące wymienione czynności. Doskonale do tego służą: gry kostkowe, domino, historyjki obrazkowe itp.,
- dbałość o prawidłowy rozwój ruchowy dziecka. Ćwiczenia sprawności rąk - poprzez rysowanie, kalkowanie, zamalowywanie, wycinanie według wzorów, lepienie z plasteliny itp.
- nauczenie szanowania pomocy szkolnych - poprzez przyzwyczajanie dziecka do utrzymywania porządku w zabawkach,
- rozbudzaniu zainteresowania szkołą, nauką - poprzez odpowiednio prowadzone rozmowy,
- przygotowaniu do samodzielności w obsługiwaniu siebie - poprzez wcześniejsze wymagania w tym zakresie,
- wyrobieniu umiejętności współżycia w grupie - poprzez zapewnienie kontaktów z rówieśnikami i kierowanie nimi,
- stwarzanie odpowiednich warunków do odrabiania lekcji - poprzez zapewnienie dziecku spokoju, miejsca do odrabiania lekcji, uregulowanie trybu życia - spacery, sen, posiłki.
Przedstawione powyżej wskazania najogólniej dotyczą przygotowania dziecka do szkoły. Wynikają one z warunków, jakim powinno odpowiadać dziecko wstępujące do szkoły. Wszystko to wymaga dużej uwagi rodziców i działania z rozeznaniem cech właściwości dziecka. Rodzice są w stanie korygować postępowanie dziecka i usuwać braki, które mogą przeszkadzać dziecku w przygotowaniu się do obowiązków szkolnych. Znacznie ułatwione zadanie mają rodzice, których dziecko uczęszcza do przedszkola, gdyż właśnie w przedszkolu podejmowane są różnego rodzaju działania profilaktyczne, symulujące, kompensacyjne, korektywne. W realizacji programu obowiązuje zasada integracji. Elementy dydaktyki - nauki czytania, przyswajanie pojęć matematycznych, przygotowanie do pisania, prace plastyczne - występują w toku różnych zajęć i zabaw. Na tym poziomie nauczania niezmiernie ważne jest stosowanie zasady indywidualizacji procesu dydaktycznego. Są dzieci, którym trzeba pomóc w osiąganiu równowagi emocjonalnej - zlikwidować zahamowanie, kształtować własną aktywność. W odniesieniu do innych konieczna jest stymulacja rozwoju, takie organizowanie zajęć, które by usprawniły umiejętność porównywania, dokładniejszego spostrzegania i lepszego wnioskowania. Są też dzieci wymagające rozwoju zdolności językowych, ekspresji werbalnej, poprawnej artykulacji dźwięków, ćwiczeń w zakresie słuchu fonematycznego, mięśni artykulacyjnych, ogólnych ćwiczeń ruchowych, manualnych. Podstawową funkcją wychowania przedszkolnego jest przygotowanie dziecka do oczekujących je ról społecznych. Pierwszą taką rolą jest rola ucznia. A zatem działanie skierowane jest głównie na kształcenie tych umiejętności, które gwarantują powodzenie w nauce.
Bibliografia - Gąsowska T. Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu. Cz. Z. Warszawa 1984 WSiP.
- Landy A. Kwiatkowska M., Topińska Z. Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1970, Nasza Księgarnia.
- Sowa B. Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania dzieci, Warszawa 1985, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
- Sowa B. Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1987, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
- Spionek H. Problemy rozwojowe i wychowawcze wczesnego dzieciństwa, Warszawa 1972, Książka i Wiedza.
- Tyszkowa M. Czynniki determinujące pracę szkolną dziecka, Warszawa 1974, PWN.
|
