Działa tylko w IE - sorry!    
     

Zagrożenia uzależnieniem młodzieży szkół średnich

mgr Alicja Stasiuk


WSTĘP

Współczesny człowiek żyje w czasach gwałtownych przemian społecznych. Codzienne życie to pasmo niekończącego się stresu, wywołanego pośpiechem, walką o byt i godziwą pracę, umożliwiającą zapewnienie warunków bytowych własnej rodzinie. Problemy dotyczące dorosłych przenoszone są również na dzieci i młodzież. Młody człowiek wchodzący w okres dorastania staje przed trudnym egzystencjalnym pytaniem: "Kim jestem" "Do czego dążę", "Jaka jest moja rola w życiu". Musi określić własną tożsamość psychologiczną, społeczną a także musi ustalić własny system wartości i celów życiowych. W tym momencie młodzi ludzie wystawieni są na najtrudniejszą próbę. Ucząc się odróżniania dobra od zła, prawdy od fałszu, rzeczywistości od fikcji, zaczynają budować własną hierarchię wartości. Zdecydowana większość młodzieży, mając podporę i wsparcie ze strony najbliższych idzie właściwą drogą, stając się pełnowartościowymi obywatelami swojego kraju, uczciwymi i dobrymi ludźmi, mającymi jasno sprecyzowany system wartości. Niestety zdarza się również, iż wielu młodych ludzi zupełnie się gubi, stając się nieufnymi i agresywnymi wobec świata, wkraczając na drogę przestępstw. Są to okoliczności, z którymi nieodłącznie wiąże się uzależnienie od nikotyny, alkoholu, narkotyków i innych środków psychotropowych. Coraz więcej ludzi uzależnia się także od leków uspokajających, czy też tabletek przeciwbólowych. Problem uzależnień dotyka dzieci i młodzież nie tylko z rodzin patologicznych, ale także dzieci z tzw. "dobrych domów". Żadna rodzina nie przypuszcza, że mogłaby zmierzyć się z tego typu problemem. Narkotyki i inne środki odurzające stały się ogólnie dostępne. Pod postacią kolorowych pastylek, ukryte bywają niebezpieczne, śmiercionośne środki, z którymi dziecko może zetknąć się na ulicy, w szkole, w dyskotece, na prywatce u kolegi z klasy. Dlatego niezwykle ważna jest widza na ten temat i odpowiednia profilaktyka, aby zapobiec ludzkim dramatom, jakim jest uwikłanie w sidłach nałogu. Duża w tym rola rodziny i najbliższych oraz szkoły, jako jednego z ośrodków wychowawczych. Autorytet rodziców i odpowiednio wyczulona postawa nauczycieli może wiele zmienić w tej sytuacji.

PIERWSZY KONTAKT ZE ŚRODKIEM UZALEŻNIAJĄCYM

Pytanie "Jak i dlaczego" dochodzi do pierwszego kontaktu dziecka z alkoholem, narkotykiem, środkiem odurzającym, stawia sobie każda rodzina dotknięta tym problemem. Odpowiedzi należy szukać w wielu motywach i sytuacjach, z którymi, na co dzień styka się młody człowiek. Codzienność, która tworzy rzeczywistość dziecka nie jest obojętna na jego psychikę. Pełno w niej różnorodnych emocji, zarówno tych miłych i pozytywnych, jak również negatywnych i bolesnych. Kiedy przykre przeżycia dominują nad przyjemnymi, człowiek popada w pułapkę depresji i przygnębienia. Wtedy między innymi dochodzi do pierwszego zetknięcia się z substancją, która "pomoże wyjść z trudnej sytuacji i wprowadzi w lepszy świat". Sięgnięcie po tego typu substancję (narkotyki), bądź nadużywanie tej substancji (alkohol, środki przeciwbólowe) stają się swoistą ucieczką od rzeczywistości i jednocześnie pierwszym krokiem wkraczającym na drogę uzależnień. Piętrzące się problemy, trudności w szkole, konflikty w domu, choroba, czy też śmierć bliskiej osoby, stają się bardzo silnym bodźcem, popychającym do sięgnięcia po narkotyk. Ale nie tylko brak umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach staje się powodem młodzieńczych uzależnień. Niekiedy przyczyną staje się poczucie osamotnienia, wyobcowanie, brak akceptacji ze strony najbliższych, kryzys, a niekiedy zupełny brak jakichkolwiek wartości moralnych religijnych.

Innym czynnikiem, który ma bezpośredni związek z uzależnieniami jest błędne poczucie ludzkiej wolności. Wolność utożsamiana jest z atrakcyjnością, postępem, samorealizacją człowieka, sukcesem, sławą. Poprzez ślepe poszukiwanie niczym nie ograniczonej wolności i sukcesu za wszelką cenę, człowiek popada w pułapkę destrukcyjnego nałogu.

NAJCZĘSTSZE FORMY UZALEŻNIEŃ

Najczęstszą i w zdecydowanej większości najbardziej typową formą uzależnień uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych jest nikotynizm. Pierwsze próby palenia tytoniu mają miejsce u dzieci bardzo wcześnie. U chłopców ok. 7-8 roku życia, zaś u dziewcząt między 12-13 rokiem życia. Celem sięgnięcia po papieros jest zmiana nastroju. W przypadku alkoholu i narkotyków zmiana jest radykalna, w przypadku papierosów łagodna.

Dym papierosowy zawiera niekorzystne substancje, wywołujące szereg chorób i komplikacji zdrowotnych. Nikotyna jest bardzo silną trucizną. Kropla czystej nikotyny jest dawką śmiertelną. Nikotyna zawarta w dymie z papierosów ma zdolność odkładania się w organizmie człowieka bez wywoływania ostrych, natychmiastowych objawów chorobowych. Palenie papierosów w znacznej mierze przyczynia się do powstania chorób serca i układu krążenia, chorób płuc oraz chorób układu pokarmowego.

Kolejną najbardziej rozpowszechnioną formą uzależnień jest alkoholizm. Alkohol towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Najczęściej stanowi on jeden z symboli, używanych dla podkreślenia chwil ważnych i uroczystych. Spożywany w umiarkowanych ilościach potrafi rozweselić ludzkie serce i nie stanowi zagrożenia dla człowieka. Jednak ten sam alkohol potrafi odsłonić zupełnie inne oblicze. Zagrożenie ze strony alkoholu następuje wówczas, gdy sięgamy po niego systematycznie w każdej sytuacji stresowej, w uczuciu smutku i przygnębienia, jako swoistego rodzaju "pocieszyciela". Niebezpieczeństwo uzależnienia występuje również w przypadku spożywania napojów alkoholowych w dużych ilościach.

Dzieci i młodzież bardzo chętnie sięgają po alkohol z różnych powodów. Oto niektóre z nich:

  • Aby uzyskać akceptację rówieśników;
  • Aby poczuć się na "luzie";
  • Aby pokonać nieśmiałość;
  • Aby poczuć się dorosłym;
  • Aby lepiej się poczuć;
  • Aby sprawdzić, jak to działa;
  • Aby złamać zakaz.

Zjawisko systematycznego spożywania alkoholu występuje już na poziomie szkoły podstawowej. Kilku uczniów na stu badanych potwierdza spożywanie alkoholu przeciętnie raz w tygodniu, a kilku do kilkunastu podaje, iż co najmniej raz w miesiącu pije napoje alkoholowe. W szkołach ponadpodstawowych wskaźniki te są jeszcze wyższe, co piąty badany przyznaje się do systematycznego spożywania alkoholu. Jest to dramat budzący niepokój w społeczeństwie, a szczególnie u rodziców, wychowujących dzieci z tym problemem. Ryzyko uzależnienia jest tym większe, im wcześniej nastąpił kontakt z napojem alkoholowym. W przypadku, gdy rodzic stwierdzi fakt częstego spożywania alkoholu przez swoje dziecko powinien je potraktować poważnie (nie wyśmiewać!) i spokojnie porozmawiać. Jeśli problem nie da się rozwiązać w domu, należ poszukać pomocy na zewnątrz, u specjalisty profesjonalnie przygotowanego w dziedzinie uzależnień. Należy dziecku uświadomić, iż alkohol jest trucizną, uszkadza układ nerwowy, wywołuje wiele chorób nerwowych i psychicznych.

Podobnie jak alkoholizm chorobą duszy i emocji jest narkomania. Młody człowiek sięga po tę zabójczą substancję z bardzo różnych powodów. Do najczęściej spotykanych należy:

  • Poczucie osamotnienia i alienacji;
  • Kłopoty w rodzinie, brak wsparcia u rodziców;
  • Niepowodzenia w nauce;
  • Przeżywane stresy i trudności;
  • Chęć "wyluzowania się";
  • Wyrwanie się z nudy;
  • Chęć bycia modnym;
  • Ciekawość;
  • Wpływ grupy rówieśniczej.

Podobnie, jak w przypadku alkoholu osoby przyjmujące narkotyk oczekują jego szybkiego działania i "cudownego" rozwiązania jakiegoś problemu. Nastolatek zażywając narkotyk nie myśli o konsekwencjach jego działania, liczy się tylko to, aby narkotyk "pomógł" w sytuacji trudnej, aby pozwolił poczuć się lepiej, spokojniej, weselej. W dalszej perspektywie dochodzi do sytuacji przymusu "brania" bez względu na to, co się wokół dzieje. Narkoman czerpie przyjemność jedynie podczas działania narkotyku i nic innego w jego życiu się nie liczy. Tak zaczyna się uzależnienie od środka odurzającego.

Środki odurzające różnią się wyglądem, właściwościami, sposobem stosowania, działaniem na organizm ludzki. Do nich należą:

  • Inhalanty - do tej grupy zalicza się: rozpuszczalniki, kleje, benzynę, lakiery, a nawet gaz z zapalniczek. Ze względu na niską cenę oraz ogólną dostępność są one bardzo popularne wśród dzieci. Wdychanie oparów powoduje bardzo szybkie niszczenie komórek nerwowych w mózgu oraz komórek wątroby. Odurzenie objawia się zawrotami głowy, stanem rozweselenia i euforii, występują też zaburzenia równowagi. Po dłuższym stosowaniu inhalantów pojawia się depresja, kłopoty z koncentracją, zachowanie agresywne. Osoby odurzające się tego typu substancją można łatwo rozpoznać, gdyż w ich włosach i ubraniu utrzymuje się zapach używanych substancji, występują częste bóle głowy, nudności, wymioty oraz krwawienie z nosa. Każdego rodzica powinny zaniepokoić u dziecka woreczki ze śladami kleju, pojemniki po aerozolu niewiadomego pochodzenia oraz puste tubki.
     
  • Amfetamina - jest to środek pobudzający, likwidujący zmęczenie. Jest często stosowany przed egzaminami i sprawdzianami. Wywołuje pobudzenie a dłuższe stosowanie prowadzi do wyczerpania organizmu, stanów lękowych, halucynacji, choroby psychicznej. Amfetamina jest białym proszkiem zażywanym doustnie lub przez wciąganie nosem. Może też być stosowana przez iniekcje dożylne. Objawy przy stosowaniu amfetaminy są następujące: powiększone źrenice, duża ruchliwość, szybkie mówienie, stan dużego pobudzenia poprzedzający wyczerpanie i senność.
     
  • Marihuana - jest to ziele konopi indyjskich. Marihuana występuje najczęściej w postaci papierosa, jej palenie wywołuje stan lekkiej euforii i rozluźnienia. Na organizm działa w postaci zobojętnienia, apatii, problemów z koncentracją, zaniedbywaniem własnego wyglądu. Palacz ma lekko powiększone źrenice, przekrwione spojówki, chwiejny nastrój oraz charakterystyczny zapach utrzymujący się we włosach. W celu zamaskowania faktu palenia marihuany nastolatek może używać różnych kadzidełek w mieszkaniu.
     
  • Kokaina - jest to środek silnie pobudzający, usuwa zmęczenie, senność, wywołuje euforię oraz daje poczucie pewności siebie i siły. Jest to narkotyk bardzo silnie uzależniający. Występuje w postaci białego proszku, najczęściej wdychany do nosa, może też być podawany dożylnie. Oznakami używania kokainy są: częsty katar, chroniczny ból gardła, krwotoki z nosa, duże pobudzenie, nagłe zmiany nastroju, rozszerzone źrenice, wybuch agresji.
     
  • "Crack" - jest to wzmocniona pochodna kokainy, występuje w postaci krystalicznej.
     
  • LSD - jest to środek halucynogenny. Najczęściej występuje w postaci małych znaczków nasączonych narkotykiem. Jest to bardzo niebezpieczny narkotyk, nawet pojedyncza próba użycia go może się zakończyć psychozą. Prowadzi do ataków lęku, agresji, depresji, wywołuje trudności z koncentracją, zaburzenia postrzegania, wyraźnie widoczne rozszerzenie źrenic.
     
  • Heroina - narkotyk w postaci białego proszku lub brązowych kryształków, najczęściej podawany dożylnie. W pierwszej chwili narkoman odczuwa stan euforii, po którym następuje senność i rozluźnienie. Zaburzeniu ulega koordynacja ruchów, mowy, zaś głód narkotykowy objawia się w postaci bólów mięśni, wymiotów, biegunki, nadmiernej potliwości. Narkomana używającego heroinę można poznać po licznych nakłuciach w okolicach żył, zmniejszonych źrenicach (oczy nie reagują na światło). Posiada on sprzęt do iniekcji: igły, strzykawki, łyżki i sreberka pokryte brązowym nalotem.
     
  • Ekstaza (ecstasy) - występuje w postaci tabletek. Jej działanie polega na wywołaniu wrażenia lekkości oraz łatwości nawiązywania kontaktu z innymi ludźmi. Jest szczególnie popularna na dyskotekach, imprezach. Duży wysiłek fizyczny (np. taniec) po zażyciu tej tabletki może zakończyć się utratą przytomności a nawet śmiercią. Narkotyk ten daje objawy podobne do występujących po amfetaminie.

ROLA RODZINY I SZKOŁY WOBEZ PROBLEMU UZALEŻNIENIA MŁODZIEŻY

W profilaktyce uzależnień niezastąpiona staje się rola rodziny. Polega ona na pomaganiu dzieciom i młodzieży w zajęciu dojrzałej postawy we wszystkich podstawowych dziedzinach życia. Rodzina jest pierwszą i najważniejszą szkołą życia. W rodzinie młodzi ludzie uczą się rozpoznawać wartości i przestrzegać norm moralnych. Domowa profilaktyka rodziców polega przede wszystkim na kilku zasadach wzajemnego poznawania się zrozumienia i wsparcia. Do nich należą:

  • Poznanie specyfiki okresu dojrzewania;
  • Stworzenie rozsądnych zasad dotyczących obowiązków dziecka;
  • Stworzenie atmosfery zrozumienia i wsparcia w kryzysowych sytuacjach;
  • Zapoznanie się z informacjami dotyczącymi papierosów, alkoholu, narkotyków, subkultur młodzieżowych, a nawet sekt;
  • Poznanie kolegów i przyjaciół dziecka;
  • Rozwijanie u dziecka umiejętności społecznych, zmierzających do podejmowania samodzielnych, rozsądnych decyzji;
  • Bycie czujnym i spostrzegawczym. Należy mieć oczy szeroko otwarte, a w przypadku zauważenia pojawiających się sygnałów ostrzegawczych w zachowaniu swego dziecka, skontaktowanie się ze specjalistą.

W przypadku szkoły najważniejszym zadaniem jest tworzenie odpowiedniego kontekstu wychowawczego, który polega na promowaniu krytycznego i odpowiedzialnego kontaktu wychowawców z rzeczywistością. W tej sytuacji zadaniem szkoły jest opracowanie takiego programu wychowawczego, który pomaga uczniom, aby w realistyczny sposób zrozumieć nie tylko otaczającą ich rzeczywistość, ale przede wszystkim zrozumieć siebie oraz te wartości, które umożliwiają życia w wolności i radości. Istotnym zadaniem szkoły jest również współpraca z rodzicami, z ośrodkami pomocy społecznej oraz z Policją.

BIBLIOGRAFIA:

  1. Dziewiedzki M., Nowoczesna profilaktyka uzależnień, Kielce 2000,
  2. Kotański M., Ty zaraziłeś ich narkomanią, Warszawa 1984,
  3. Zajączkowski K., Nikotyna, alkohol, narkotyki. Profilaktyka uzależnień, Kraków 2001.