Poniższy artykuł powstał w wyniku badań nad interesującym mnie problemem funkcjonowania uwagi dzieci w wieku przedszkolnym. W okresie tym zachodzą istotne zmiany w rozwoju uwagi. Jest to okres, w którym dominującą formą aktywności dziecka jest zabawa. Nowe formy zabawy z jednej strony stawiają wysokie wymagania w stosunku do uwagi i stąd stają się jednym z głównych czynników jej rozwoju (zarówno percepcyjnej, ruchowej jak i umysłowej), z drugiej zaś strony uwaga dziecka w tym wieku najpełniej przejawia się właśnie w formie zabawowej. Dzieci zwracają uwagę na przepisy, reguły, role obowiązujące w zabawach. Duże znaczenie odgrywa tu wyobraźnia. Uwagę dziecka przykuwają nie tylko bodźce i działania wyobrażone. Badania moje dotyczyły niewielkiej tylko grupy badawczej (N=12). Wszystkie badane dzieci były w wieku pięciu lat. Wszelkie sformułowane przeze mnie wnioski mają ograniczony zasięg. Celem moim jest opisanie stanu poszczególnych cech uwagi dziecka w sytuacjach zabawowo-zadaniowych, a więc takich, które zwykle występują w przedszkolu. Badaniu podległa trwałość uwagi dziecka, zdolność jego do koncentracji, zakres i podzielność uwagi. Ponadto praca wskazuje na pewne środowiskowe uwarunkowania uwagi. Są nimi sposób wychowania dzieci przez rodziców, ilość i jakość poświęconego dziecku czasu, a także stan posiadanie zabawek przez dziecko oraz częstość i sposób oglądania telewizji przez dziecko. Analiza zgromadzonego materiału badawczego pozwoliła mi na sformułowanie pewnych ogólnych wniosków. - Trwałość uwagi dziecka pięcioletniego jest na poziomie dobrym. W czasie zabawy zespołowej dzieci wykazują lepsze możliwości w zakresie trwałości uwagi aniżeli w trakcie zabawy indywidualnej. Aktywność kolegów wzmacnia i pobudza aktywność własną dziecka, co w znacznej mierze poprawia ich trwałość uwagi. Zadaniem nauczyciela jest urozmaicanie zabaw, dostarczanie nowych i ciekawych bodźców, a także organizowanie zachęty wobec dzieci potrzebujących jej.
- Koncentracja uwagi dziecka w tracie zajęć dowolnych jest krótkotrwała. Badani wykazywali się lepszymi zdolnościami koncentracyjnymi w czasie wykonywania określonych zadań. Tak więc podejmowanie zadań wymagających aktywnego skupienia i wysiłku sprzyja rozwijaniu zdolności koncentracyjnych.
- Zabawy ruchowe silnie aktywują dzieci pięcioletnie, a tym samym podtrzymują koncentrację uwagi.
- Koncentracja uwagi w trakcie myślenia przedstawia się w badanej próbie na poziomie dobrym. Zainteresowanie i aktywność dziecka jest koniecznym warunkiem w nabywaniu umiejętności koncentracyjnych.
- Większość badanych dzieci cechuje się "wąskim" zakresem czynności, nad którymi może sprawować kontrolę umysłową. Wpływ na to wywiera słaba jeszcze zdolność podzielności uwagi oraz jej niska objętość.
- Podzielność uwagi rozpatrywana zarówno w odniesieniu do czynności, do informacja jak i do czynności i informacji łącznie u dzieci pięcioletnich jest "niska". Wzrasta ona z łatwiejszym, prostszym i bardziej przejrzystym bodźcem je wywołującym. Czynności bardziej zautomatyzowane, nie wymagające specjalnej kontroli sprawiają, że podzielność uwagi jest lepsza. Napływ zbyt wielu informacji jednocześnie powoduje mniejsze możliwości w zakresie utrzymywania podzielności uwagi.
- Badania wykazały, że zachodzi związek między zdolnościami koncentracyjnymi dziecka a jego stopniem samodzielności w domu. Dzieci często wykonujące określone prace w domu posiadają lepszą koncentrację uwagi. Powierzanie dziecku zadań zbyt trudnych nie sprzyja poprawie koncentracji, lecz zniechęca je do podejmowania dalszych działań.
- Częsty udział rodziców w zabawach dziecka wpływa na "wysoki" poziom trwałości uwagi.
- Zbyt wiele zabawek przeznaczonych do zabaw tematycznych może ograniczyć wyobraźnię pięciolatka, a także hamować jego twórczą inicjatywę.
- Większość badanych pięciolatków posiada swobodę w oglądaniu telewizji. Badania potwierdzają, że zachodzi niekorzystny związek między koncentracją uwagi a częstością i sposobem oglądania TV przez dziecko. Słabe zdolności koncentracyjne badanych dzieci mogą być spowodowane panującym we współczesnych rodzinach "telewizyjnym stylem życia".
- Dorośli organizując dziecku czas przed telewizorem powinni uwzględniać predyspozycje intelektualne i emocjonalne dziecka, powinni kontrolować czas oglądania telewizji oraz interpretować z dziećmi obejrzane treści.
Ukazane i omówione materiały z badań pokazują kilka zagadnień związanych z funkcjonowaniem uwagi dziecka przedszkolnego oraz pewnych jej determinantów środowiskowych. Jako nauczycielka w przedszkolu wiem, że celem wychowania przedszkolnego jest nie tylko działalność dydaktyczna wyrażająca się w procesie kierowania uczeniem się przez dzieci w różnych sytuacjach i okolicznościach, lecz również kształtowanie dyspozycji dziecka do podjęcia systematycznej nauki w szkole. Nauczyciel uświadamiając sobie stan uwagi dziecka widzi przed sobą nowe, szeroko zakrojone zadania w postaci sterowania rozwojem uwagi, kształtowania jej pożądanych cech i parametrów w taki sposób aby zwiększyć jej niezawodność w przyszłości. Dlatego uważam, że praca nad rozwijaniem i kształceniem uwagi dowolnej u dziecka w wieku przedszkolnym stanowi ważny element wychowania. Jest to zarazem ćwiczenie umiejętności kierowania sobą, panowanie nad pojawiającymi się trudnościami w czasie pracy takimi jak zniechęcenie czy zniecierpliwienie. W konkluzji chciałabym stwierdzić, że współczesny rodzic czy nauczyciel nie może liczyć na samorzutny rozwój uwagi, nie wystarczają też zabiegi okazjonalne. Coraz więcej pedagogów i psychologów dostrzega potrzebę wypracowania specyficznych metod i środków zamierzonego kształtowania uwagi dowolnej. Potrzeba ta jest dostrzegana i uświadamia przede wszystkim pod wpływem zmian w warunkach życia i pracy, stawiających coraz większe wymagania wobec uwagi. Przedstawione rozważania poruszają zaledwie niektóre zagadnienia związane z tematem uwagi. Spektrum tego zjawiska jest bardzo rozległe. Stworzenie dziecku odpowiednich warunków do rozwijania i kształtowania poszczególnych cech uwagi, jest również okazją do rozwoju różnorodnych zdolności. Dzięki solidnej, odpowiedzialnej pracy nauczycieli dziecko zyska fundamenty do wzmocnienia poczucia własnej wartości i będzie mu łatwiej w przyszłości przystosować się do życia w społeczeństwie. Obecnie na rynku księgarskim jest coraz więcej książek z propozycjami ćwiczeń uwagi dowolnej u dzieci w różnym wieku. Pozostaje więc kwestia znajomości dziecięcych możliwości poznawczych i wykonywanych oraz dobór właściwych ćwiczeń.
Bibliografia - Dobrołowicz W. "Badania nad receptą informacji - ze szczegółowym uwzględnieniem problemów uwagi", Kielce 1977, WSP
- Dobrołowicz W. "Problemy uwagi w pracy pedagogicznej", Warszawa 1985, WSiP
- Przetacznikowa M., Makiełko-Jarża G. "Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego", Warszawa 1985, WSiP
- Szuman S. "O uwadze", Warszawa 1961, PZWS
- Żebrowska M. "Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży" Warszawa 1960, PWN
|
