Celem wychowania przedszkolnego zawsze był wszechstronny rozwój dziecka. Różnie go jednak interpretowano. Jeszcze do niedawna charakterystyczne dla wychowania było nastawienie na modelowanie wychowanka, ukształtowanie człowieka według założonego wzorca. Realizowano jeden, narzucony z zewnątrz program. Wychowanie dziecka nastawione było na powielanie, odtwórczość. Najważniejsza była realizacja programu, stymulowanie w dziecku przyswajania i reprodukowania przekazywanej wiedzy o świecie, a nie odkrywania i tworzenia. Nauczyciel w tym ujęciu to konserwatysta narzucający swoją wolę. Odpowiedzialny czuje się tylko za nauczanie, to on ma prawa, a uczeń obowiązki. Program realizuje się w oparciu o konspekty, w których z góry przewidziany jest każdy krok dziecka, od którego nie ma odstępstw. Zadania, tematy do zajęć, zabaw formułuje nauczyciel i pilnuje ich realizacji. W zajęciach widoczny jest brak swobody, nie ma możliwości wyboru. Taki model nauczania i wychowania prezentuje pedagogika adaptacyjna zwana inaczej behawioralną. W tym modelu dominuje nauczanie podające, przyjęcie zewnętrznych zasad moralności, nauczyciel zaś rządzi, kieruje, steruje rozwojem i wychowaniem. (Kwaśnica, 1987) Pedagogika ta uwalnia wychowanków od pytań, w zamian za podanie im gotowych pytań i gotowych na nie odpowiedzi. Przeciwieństwem pedagogiki adaptacyjnej jest pedagogika emancypacyjna , humanistyczna. Według niej celem powinna być samorealizacja. Przygotowuje wychowanków do stawiania pytań, preferuje nauczanie problemowe. Według niej wychowanie powinno być niedyrektywne, bezinteresowne, oparte na wyborach i ofertach. W procesie edukacji "zachodzi konieczność stawiania na jednostkę, jej indywidualność oraz na wspólnotę, do której należy." "Jest to wydobywanie z człowieka jego potencjału z myślą o jego życiu. Emancypacyjne "zmień się" oznacza korzystanie z przysługującego człowiekowi prawa do podmiotowości. To chęć bycia sobą przez poszukiwanie oparcia we własnym odczuciu świata, wiedzy i innych wartości w nim nagromadzonych". (Waloszek, 1993, Wychowanie w Przedszkolu nr 7) Człowiek powinien być twórczy, aktywny, niespokojny, poszukujący. Dzięki temu może się rozwijać i doskonalić. Definicja twórczości rozpatrywana jest zwykle w obrębie czterech kategorii: - twórczość jako proces,
- twórczość jako dzieło,
- twórczość jako zespół zdolności (właściwości) intelektualnych, bądź zespół cech osobowościowych,
- twórczość jako zespół stymulatorów społecznych (społeczny klimat uwarunkowań twórczych).
Natomiast twórcza postawa związana jest (wg Rogersa) z otwartością człowieka na nowe doświadczenia. R. Gloton i C. Clero pojmują postawę twórczą jako "dyspozycję do tworzenia, która w stanie potencjalnym istnieje u wszystkich ludzi w każdym wieku i uzależniona jest od środowiska społeczno-kulturalnego." J. Zborowski uważa, że "twórca to człowiek, który podejmuje działania z własnej inicjatywy." Tworzyć to nie znaczy startować od zera, lecz wykorzystywać wszystkie możliwości tworzenia na podstawie posiadanych informacji. Wszelkie poczynania w dziedzinie twórczości bazują na operacjach czynności myślenia. Myślenie jest zatem podmiotem twórczości. Przez stosowanie różnorodnych form organizacji zajęć, licznych gier i zabaw dydaktycznych, rozwiązywanie zagadek i rebusów, krzyżówek zmusza się dzieci do samodzielnego wysiłku myślowego, koncentruje ich uwagę, kształci spostrzegawczość, pamięć i wyobraźnię. Słowem kształtuje się w zaczątkach twórczą postawę dziecka . Według Gilforda i Lowenfelda postawę twórczą określają następujące kryteria: - wrażliwość na problemy;
- zdolność do pozostawania w stanie gotowości wyrażającej otwartość, płynność myśli (ilość możliwych odpowiedzi na jeden dany bodziec);
- mobilność, czyli możliwość szybkiego przystosowania się do nowych sytuacji;
- oryginalność, odpowiednik terminu "postawa twórcza";
- analiza, czyli stwierdzenie najdrobniejszych różnic;
- synteza, czyli dokonanie związku wielu elementów, które tworzą nową całość;
- harmonizowanie swoich myśli, wrażliwości i zdolności z własną osobą.
Twórczość dziecka jest potrzebą biologiczną, której zaspokojenie jest absolutną koniecznością jego optymalnego rozwoju jako istoty ludzkiej. Wyraża się ono za pomocą języka mówionego i pisanego, plastyki, rysunku, modelowania (w plastelinie, glinie), malowania, wycinania, kolorowania, za pomocą muzyki, tańca, gier, zabaw, scenek itp. Nie rozwijane zdolności twórcze ulegają zahamowaniu, a nawet zatraceniu. Aby temu zapobiec należy stworzyć klimat twórczości, twórczej atmosfery w środowiskach, w których dziecko przebywa. Są to dwa główne środowiska wychowawcze: dom rodzinny i przedszkole (później szkoła, a jeszcze później zakład pracy). Mowa tu o klimacie otwartego, swobodnego porozumiewania się dziecka z rodzicem, dziecka z wychowawcą, o atmosferze serdeczności, partnerstwa, umożliwiającym dziecku uzewnętrznienie tego, co pragnie wyrazić. Aktywność dziecka znajduje najbardziej swobodne i naturalne ujście w zabawie, ze względu na swoja strukturę, treść i wykonanie - zabawa jest w największej zgodzie z całą struktura psychofizyczną i treścią, która wypełnia życie dziecka. Wyobraźnia dziecka, podobnie jak u artysty, tworzy się z elementów zaczerpniętych z rzeczywistości. Przyswajaniu nowych elementów świata i przystosowywaniu się do niego sprzyjają zabawy ekspresyjne . Zaspokajają one dziecięcą potrzebę przenoszenia właściwego świata wewnętrznego ku innym ludziom po to, by otrzymać nowe bodźce. Ekspresja słowna jest najważniejszą formą zachowania ludzkiego, w związku z tym należy rozwijać u dzieci twórcze postawy wobec języka, nie tłumić naturalnych tendencji do ekspresji werbalnej u dziecka, a prowokować i nagradzać twórcze zachowania werbalne u dzieci. Dziecko mówiąc wyraża swoją radość, ciekawość, zdumienie i nie zakłada przy tym konieczności odbiorcy. Rozwojowi spontanicznej, twórczej wypowiedzi dziecka sprzyja muzyka, chociażby ze względu na różnorodność wyrazu: słowo, śpiew, ruch, dźwięki instrumentów, różne efekty akustyczne. Jedną z najczęściej występujących form twórczości u dzieci jest twórczość plastyczna. Dzieci rysując, wycinając, czy lepiąc na dowolny temat, mają szerokie pole do rozwoju pomysłowości, samodzielnie kształtują formy swoich wytworów, a także same mogą dobierać potrzebny materiał. Tematyka, która jest podsunięta na zajęciach, stanowi bodziec dla ich własnej ekspresji i umożliwia zdobywanie nowych doświadczeń i umiejętności. Stwarzanie więc sytuacji różnorodnych i bogatych, zachęcanie dzieci do podejmowania różnorodnych działań w tych sytuacjach, zmierzających do poznania rzeczywistości różnymi drogami, budzenie ciekawości i zainteresowania, stawianie dziecka w sytuacjach problemowo-otwartych, to warunki sprzyjające rozwojowi aktywności dziecka. Twórcza aktywność dziecka stanowi główny element decydujący o maksymalizowaniu jego szans rozwojowych, a bogactwo jej różnorodności można stymulować odwołując się do właściwości rozwojowych dziecka poprzez stworzenie odpowiednich sytuacji, warunków emocjonalnych, materialnych i organizacyjnych. W pracy z dzieckiem trzeba szukać metod, które będą wiązały się ze spontanicznymi i swobodnymi działaniami dzieci, takich które będą wyzwalały ich twórczą aktywność. Do takich metod należy metoda projektowania okazji edukacyjnych. W jej skład wchodzą następujące elementy: możliwość wyboru, zadania otwarte i warunki wyjściowe . - Możliwość wyboru przez dziecko rozwija wiele aspektów jego osobowości tj.: kształtowanie samodzielności w podejmowaniu decyzji, odpowiedzialności za własne czyny. Stymulować rozwój dziecka możemy poprzez oferowanie różnych wyborów: czasu realizacji zadania, wyboru grupy, postawy ciała w trakcie wykonywanej czynności oraz środków materialnych. Ważne jest również zagwarantowanie swobody wyboru rodzaju aktywności, tematu, techniki, formy.
- Zadania otwarte pozwalają dziecku na nieskończoną liczbę rozwiązań i ukazują wiele dróg, którymi można do nich dojść. Zadanie otwarte zawiera element niepewności, nie podsuwa dziecku drogi do rozwiązania. Powinny się w nim znaleźć nowe, dziwne, śmieszne, zaskakujące bodźce.
- Przy projektowaniu sytuacji edukacyjnych ważny staje się punkt wyjścia w zajęciach. Powinien on być atrakcyjny i wzbudzać w dziecku zainteresowanie. Warunki wyjściowe mają prowadzić do podjęcia aktywności przez dziecko, wzbudzać jego ciekawość poznawczą. Temu zaś sprzyja odpowiedni nastrój i atmosfera tajemniczości. (Suchora-Olech, 1992)
W edukacji ważna jest jednak nie tylko sama organizacja działań wychowawczo-dydaktycznych, ale również odpowiednio przygotowany nauczyciel. On jest postacią kluczową, gwarantem jakości edukacji. Jest to nauczyciel empatyczny, który jest wśród dzieci, rozmawia z nimi, jest otwarty i życzliwy, gotowy do pomocy. W kontaktach z dzieckiem przyjmuje postawę proponującego, zachęcającego do działania. Jest dynamiczny, otwarty na pomysły dzieci, stosuje raczej nagrody niż kary, propozycje niż nakazy. Realizuje zasadę dwupodmiotowości w wychowaniu. Jest otwarty na dziecko i na samego siebie. A przy tym nastawiony jest także na własny rozwój, na poszerzanie wiedzy zawodowej i doskonalenie własnych cech osobowych. Twórczość dzieci jest swoistym przejawem dynamiki życia wewnętrznego, silnym czynnikiem osobowościowotwórczym. Twórczość wyrabia poczucie własnej tożsamości, niezależności i poczucia własnego, odrębnego "ja".
BIBLIOGRAFIA: - Doronce S.: Zajęcia twórcze w przedszkolu, Warszawa 1997
- Gloton R., Clero C.: Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1985
- Suchora-Olech A.: Poszukiwanie alternatywy w edukacji przedszkolnej, WSP Słupsk, 1992
- Waloszek D.: Koncepcja edukacji dzieci w wieku przedszkolnym. "Wychowanie w przedszkolu" 1993, nr 7
- Zborowski J.: Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, Warszawa 1986
|
