"Ruch jest drzwiami
do uczenia się" | | | | Paul E. Dennison | | 1.ZAŁOŻENIA "GIMNASTYKI MÓZGU""Gimnastyka Mózgu" jest praktycznym programem, przybliżającym naturalny i psychofizyczny rozwój dziecka. Autorami programu są amerykańscy pedagodzy Paul i Gail Dennison. Na początku lat dziewięćdziesiątych program "Gimnastyka Mózgu" stał się ogromnie popularny i jest wykorzystywany w praktyce psychologiczno-pedagogicznej przez specjalistów w wielu krajach świata. Program prezentuje nowy holistyczny kierunek w dziedzinie wiedzy o człowieku - Kinezjologię Edukacyjną. Słowo kinezjologia pochodzi z języka greckiego "kinesis" - ruch i "logos" - nauka. Tak więc kinezjologia jest nauką o filozofii ruchu. W przypadku kinezjologii edukacyjnej chodzi o uczenie się za pomocą ruchu. Kinezjologia Edukacyjna uczy i pokazuje w praktyce możliwości wykorzystania naturalnego ruchu fizycznego niezbędnego do organizowania pracy mózgu i ciała w celu samostrukturalizującego uczenia się (doświadczenia) i twórczej samorealizacji jednostki. Program "Gimnastyka Mózgu", to pierwszy stopień Kinezjologii Edukacyjnej. Jest on poświęcony naturalnemu rozwojowi osobowości dziecka. W szczególności przedstawia metodykę "ożywienia" i aktywizacji naturalnych mechanizmów pracy mózgu poprzez naturalny fizyczny ruch ciała. Ruch towarzyszy życiu człowieka od narodzin aż do śmierci. Już w łonie matki daje pierwsze poczucie świata i możliwość doświadczenia grawitacji. Niemowlak od leżenia i nieskoordynowanych ruchów rąk, nóg " przechodzi "do pełzania, raczkowania, potem do chodzenia. Zdrowe dzieci rodzą się z potencjalną zdolnością wykonywania wszystkich ruchów. Podczas spontanicznej ekspresji ruchowej doskonalą poziom koordynacji ruchowej. Już niewielki ruch głowy powoduje, że narządy zmysłów są gotowe na przyjęcie informacji z otoczenia. Wrażenia odbierane przez nasze oczy, uszy, nos, skórę potwierdzają, że ruch korzystnie wpływa na układ nerwowy. Czynności wymagające aktywności mięśni, a w szczególności ruchy skoordynowane stymulują wytwarzanie neurotrofin - naturalnych substancji, które pobudzają wzrost komórek nerwowych i liczby połączeń neuronalnych w mózgu. Neurolodzy udowodnili, że gdy zaczynamy się poruszać zmysły są pobudzane, a komórki nerwowe formują wypustki do innych neuronów tworząc z czasem tzw. "autostrady". Następuje komunikowanie się komórek nerwowych z innymi komórkami nerwowymi. Proces tworzenia się sieci komórek nerwowych to uczenie się i myślenie. W miarę aktywności tworzą się skomplikowane "wzory dróg nerwowych" dające coraz większe możliwości intelektualne. Połączeniami neuronalnymi między prawą i lewą półkulą "zajmuje się" lateralizacja. Mózg posiada wzorce skrzyżowane. Funkcje czuciowo - ruchowe po prawej stronie ciała są kontrolowane przez lewą półkulę i odwrotnie. Szybki wzrost dendrytów prawej półkuli następuje między 4 a 7 rokiem życia. Półkula ta przetwarza informacje w sposób globalny. Odpowiada za pamięć długoterminową, marzenia, zachwyt. Lewa półkula (logiczna) rozwija się między 7 a 9 rokiem życia. Odpowiada za dostrzeganie szczegółów, analizę, czas przyszły, rozumienie. Specjalizacja obu półkul następuje między 9 a 12 rokiem życia. Im więcej obie półkule są aktywne (używane) tym więcej tworzy się połączeń. Szybsze jest przetwarzanie informacji. Spoidło wielkie mózgu działa jak "autostrada", integruje myślenie od szczegółu do ogółu, od ogółu do szczegółu. W ciągu całego życia komórki nerwowe posiadają nieograniczone możliwości tworzenia nowych połączeń. Całościowa organizacja mózgu jest pojmowana obecnie raczej jako dynamiczny, nieustannie zmieniający się proces obejmujący trzy wymiary: - wymiar lateralności lewa-prawa: myślenie, przetwarzanie, komunikacja,
- wymiar skupienia przód-tył: czucie, uczestnictwo, koncentracja, rozumienie,
- wymiar ześrodkowania góra-dół: uczucia, stabilność, organizacja.
Cała fizjologia człowieka (mózg, oczy ręce itd.) reorganizuje się nieustannie w celu wykonywania specyficznych zadań. Gdy te trzy wymiary inteligencji są nam dostępne, mamy poczucie celowości i swobody w dążeniu do celu. Swoje emocje odczuwamy głęboko jako zorganizowane i swobodnie rozprzestrzenione w naszym ciele tak, że możemy w danym momencie myśleć racjonalnie. Jesteśmy gotowi do łatwiejszego przetwarzania informacji w sposób lateralny, z lewej półkuli do prawej i z prawej do lewej lub gotowi do zaprzestania przetwarzania jej w ograniczony czasowo, liniowy sposób. Pełna integracja tych trzech aspektów tworzy całościową organizację mózgu i stanowi większy potencjał niż suma możliwości wszystkich części składowych. Kluczem do integracji wymiarów jest ruch. We współczesnym świecie dochodzi jednak do stopniowego ograniczenia ruchów i powolnej eliminacji naturalnej kinetyki ciała. W szkole znaczną część czasu dzieci spędzają w ławkach. Bycie w otoczeniu, które nieustannie ogranicza naturalną potrzebę ruchu staje się przyczyną stresów, stanów niepokoju i zahamowań. Tak więc należy pozwolić dzieciom, szczególnie w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym na swobodny ruch, gdyż "Ruch jest drzwiami do uczenia się" (Paul E. Dennison). Paul i Gail Dennison odkryli ogromne możliwości ruchu fizycznego, które mogą być wykorzystane dla skutecznego rozwoju i uczenia się zarówno w przypadku dziecka, jak i dorosłego. Stworzyli system szybkich, zabawnych i energetyzujących ćwiczeń "Gimnastyki Mózgu." 2. RODZAJE ĆWICZEŃ "GIMNASTYKI MÓZGU"Ćwiczenia "Gimnastyki Mózgu" to proste ćwiczenia ruchowe, ruchy-zabawy, które dzięki ich naturalności wykonuje się z łatwością, odczuwając zadowolenie z wysiłku fizycznego. Wykonuje się je spokojnie "na luzie", bez napięć, ze zwróceniem uwagi na prawidłowe oddychanie. Ćwiczenia zostały podzielone na 4 grupy. Trzy z nich odpowiadają trzem wymiarom naszej inteligencji. - grupa (wymiar lateralności) - ruchy umożliwiające przekroczenie linii środkowej. Stymulują one pracę zarówno dużej jak i małej motoryki. Główny mechanizm "jedności myśli i ruchu", będący podstawą tych ćwiczeń sprzyja udoskonaleniu i integracji połączeń prawej i lewej półkuli mózgu oraz całościowego odbioru materiału na poziomie analizy i uogólnień.
- grupa (wymiar skupienia) to ćwiczenia rozciągające mięśnie ciała. Ćwiczenia te likwidują negatywny wpływ różnych odruchów, w tym "odruchu obronnego". Gdy mięśnie są rozciągnięte i mają właściwą sobie długość, przekazują one do mózgu sygnał informujący o tym, że człowiek jest rozluźniony, spokojny i gotowy do pracy poznawczej. Na poziomie pracy mózgu oznacza to, że jest możliwy przepływ informacji z tylnych części mózgu do obszarów przednich, przyczynowo uwarunkowanych poprzez układ limbiczny stanowiący "bramę", przez którą wiadomości (doświadczenie) przedostają się do wyższych obszarów mózgu, będąc jednocześnie źródłem radości.
- grupa (wymiar ześrodkowania) to ćwiczenia energetyzujące ciało lub, innymi słowy, zapewniające niezbędną prędkość i intensywność przebiegu procesów nerwowych pomiędzy komórkami i grupami komórek nerwowych mózgu. Podstawą ćwiczeń jest dokładna znajomość obszarów odruchowego i "psychologicznego" funkcjonowania ciała.
- grupa to ćwiczenia pogłębiające, które sprzyjają zwiększonemu, pozytywnemu nastawieniu lub wpływają na emocjonalno - limbiczny układ mózgu, współdziałający z ośrodkami własnego "Ja". Ćwiczenia stabilizują i rytmizują procesy nerwowe organizmu, co sprzyja osiągnięciom w nauce.
3.ORGANIZACJA ĆWICZEŃ "GIMNASTYKI MÓZGU"Większość ćwiczeń wykonuje się w czasie trwania 3-7 oddechów lub według własnego uznania. Każdy dzień zajęć rozpoczyna się od tzw. "ćwiczeń wstępnych" wytwarzających stan aktywnego, pozytywnego nastawienia, jasności i zrozumienia oraz wystarczającej ilości energii ciała i mózgu dla nowej nauki (stan gotowości do nauki). Stan ten określa się mianem PACE - skrót od pierwszych liter angielskich słów "positive" - pozytywny, "active" - aktywny, "clear" - jasny, "energetic" - energetyczny. Każdy człowiek posiada unikalny, własny rytm i czas, samosterujące PACE dla optymalnego uczenia się. Osiągnąć go pozwalają cztery ćwiczenia wstępne: Pozycja Dennisona (pozytywność) - przywraca równowagę po stresach, tak emocjonalntch, jak i zewnętrznych. Ruchy naprzemienne (aktywność) - aktywizują jednocześnie prawą i lewą półkulę mózgową. Punkty na myślenie(jasność) - usuwają hamowanie ruchu oczu przy pomocy obniżenia napięcia w tylnych mięśniach szyi, które ma źródło we wzrokowo potylicznych obszarach mózgu. Picie wody (energetyczność) - woda jest medium, które podwyższa potencjał elektryczny w błonach komórkowych, konieczny dla funkcjonowania sieci nerwowej. Sukcesywnie wprowadzane są podczas zajęć kolejne ćwiczenia integrujące prawą i lewą półkulę mózgu, aby uczenie się było działaniem bardziej angażującym, przynoszącym większe sukcesy. Stosuje się je m.in. jako kilkuminutowe ćwiczenia relaksujące (w przerwie między zajęciami), wyciszające (po przerwie), koncentrujące (przed wysiłkiem umysłowym). Ćwiczenia powinny być radosną zabawą, a nie obowiązkiem. Dlatego też należy je urozmaicać, wprowadzać przybory, wykorzystywać odpowiednio dobraną muzykę, a także oryginalne pomysły dzieci. Metoda ta wymaga od nauczyciela kreatywności i ciągłych poszukiwań, twórczego modyfikowania ćwiczeń w zabawie, tańcu i aktywnym ruchu. 4. CELE I EFEKTY STOSOWANIA ĆWICZEŃ "GIMNASTYKI MÓZGU"Ćwiczenia "Gimnastyki Mózgu", jak potwierdzają liczne badania przeprowadzone w wielu krajach, pobudzają określone części mózgu i mechanizmy integracji myśli i ruchu, dzięki czemu nowy sposób uczenia się staje się bardziej naturalny, bystry, spontaniczny i sprzyjający jednocześnie lepszemu zapamiętywaniu. Wiedza w sposób naturalny zostaje włączona w aktywne działanie, tworząc potrzebę osobistej samorealizacji, gdyż już na wstępnym etapie kształtowania wiedzy zostaje włączony mechanizm integracji myśli i ruchu. "Gimnastyka Mózgu" jest efektywna dla każdego. Uaktywnia i integruje sieci nerwowe w obu półkulach mózgu jednocześnie. Zapewnia dziecku powodzenie w uczeniu się, ułatwia komunikowanie, stymuluje do aktywności, uczy koncentracji na wykonywanej czynności, przywraca równowagę i stabilizację całego ciała, rozwija twórcze myślenie wzmacnia poczucie własnej wartości i samozrozumienia. Ćwiczenia "Gimnastyki Mózgu" nastawione są również na rozwój różnorodnych systemów koordynacji ruchu i funkcji psychofizycznych. Usprawniają analizator wzrokowy i słuchowy, polepszają koordynację wzrokowo- ruchową, pamięć i koncentrację. Stosowanie ćwiczeń pozwala szybciej się uczyć i likwidować przeszkody nie pozwalające osiągać sukcesów w nowym uczeniu się. Dzięki nim trudności w nauce o charakterze dyslektycznym, dysortograficznym i dysgraficznym są łatwiejsze do pokonania. "Gimnastyka Mózgu" oferuje dzieciom nowe możliwości w szkole. Te proste ruchy wzbogacają ich doświadczenia o trójwymiarowy świat sensoryczny i pozwalają im odnaleźć swoje własne ciało oraz umożliwiają czucie się i bycie tym, kim się jest. Nauczyciele stosując proponowane ćwiczenia: relaksujące, rozciągające, energetyzujące i przekraczające linię środkową ciała, sprawiają, że koncentracja, organizacja i komunikacja dzieci znacznie poprawia się. Zyskuje na tym całościowy proces uczenia się: pisanie, czytanie, zapamiętywanie, przypominanie, liczenie, umiejętności motoryczne itd. Szkolna edukacja staje się pełna sukcesów. Dzieci są pewniejsze siebie, łatwiej wyrażają swoje emocje, potrzeby, łatwiej dokonują właściwych wyborów, są otwarci na zmiany, z radością przyjmują nowe informacje i w wewnętrznej harmonii ze sobą i światem kreatywnie tworzą swoją przyszłość. Ćwiczenia z kinezjologii edukacyjnej Paula Dennisona W załączeniu (cwiczenia.doc - 160KB) tekst źródłowy szczegółowo opisujący ćwiczenia z kinezjologii edukacyjnej. |
