Powszechnie wiadomo, iż warunki, w jakich przebiega nauka języków obcych w polskich szkołach są najczęściej dalekie od optymalnych. Podstawowym mankamentem jest uciążliwa dla nauczyciela nadmierna ilość uczniów w klasie, oraz duże zróżnicowanie poziomu. W większości przypadków nauczyciel ma do czynienia z klasami, składającymi się z uczniów zdolnych, przeciętnych i słabych. W tej sytuacji stawia on najczęściej jednakowe wymagania i stosuje jednakowe procedury dydaktyczne w stosunku do swoich uczniów. Takie postępowanie prowadzi do ujemnych następstw. Uczniowie słabi, brnąc sfrustrowani w swoich niepowodzeniach, tracą motywację do nauki, tracą ją również uczniowie zdolni, którzy nudzą się na lekcjach, mogąc bez większego wysiłku sprostać wymaganiom nauczyciela. Tak więc bezsprzeczna jest konieczność przedsięwzięcia środków prowadzących do indywidualizacji nauczania, obejmujących swym zasięgiem wszystkie główne składniki procesu dydaktycznego. Innym faktem przemawiającym za tą koniecznością jest to, że proces uczenia się posiada charakter jednostkowy (nie ma dwóch identycznych sposobów uczenia się). W związku z tym należy różnicować techniki nauczania stosownie do potrzeb, zainteresowań oraz możliwości intelektualnych i językowych poszczególnych uczniów. Oczywiście, niezbędnym warunkiem skuteczności wszelkich poczynań związanych z indywidualizacją jest dobra znajomość uczniów przez nauczyciela, (pomocnym źródłem są ankiety i bezpośrednia obserwacja uczniów). Kolejnym zadaniem stojącym przed nauczycielem jest personalizacja treści nauczania, tzn. maksymalne powiązanie treści programowych z tym co uczniów rzeczywiście dotyczy i interesuje. Procedurami, które to umożliwiają są: - sięgnięcie do pozapodręcznikowych źródeł informacji, korelacji międzyprzedmiotowej, wiadomości realioznawczych, (poza)szkolnych zainteresowań ucznia oraz rzeczywistości, w której uczeń funkcjonuje
- odpowiedni dobór tematyki ćwiczeń, tekstów wychodzących naprzeciw zainteresowaniom uczniów i dający im sposobność wypowiedzenia się na tematy, o których coś wiedzą, które ich interesują.
Poniżej omówione zostaną niektóre formy i techniki nauczania służące indywidualizacji, które bez większych nakładów finansowych i organizacyjnych mogą być wykorzystane w polskiej szkole. Pierwszą techniką jest praca w grupach. Jej główna zaleta polega na tym, że umożliwia ona jednoczesną aktywizację całej klasy oraz przybliża do warunków realnej komunikacji językowej. Ponadto pozwala ona zaktywizować uczniów słabych i dać im poczucie sukcesu (ocenia się pracę poszczególnych grup, a nie uczniów).Obecność w grupie uczniów lepszych i słabszych przyczynia się do równania poziomu w górę. Większość metodyków uważa za optymalne grupy 3-5 osobowe. Należy zauważyć, że praca w grupach wymaga pewnej samodzielności językowej i można ją rozpoczynać nie wcześniej niż w drugim roku nauczania. Głównym celem zajęć grupowych jest powtórzenie i utrwalenie nowego materiału, tak więc powinny one raczej zamykać pracę nad pewnym etapem nauki. Podczas zajęć grupowych można doskonalić wszystkie cztery sprawności np.: czytanie ciche ze zrozumieniem, praca ze słownikiem. Jednak najwięcej możliwości dają ćwiczenia w mówieniu, np. odpowiedzi na pytania, modyfikacja krótkich dialogów, układanie pytań, na które odpowiada nauczyciel, streszczenia, opisy plansz, wywiady, dyskusje, quizy, układanie słowniczków tematycznych, układanie regulaminu uczniowskiego, przygotowanie testów słownikowych dla innych grup. Innym skutecznym narzędziem indywidualizacji jest praca w parach, charakteryzująca się znacznym podobieństwem do pracy w grupach. Jednak ze względu na mniejsze wymagania organizacyjne i językowe cieszy się większą popularnością wśród nauczycieli. Najbardziej godną polecenia formą pracy w parach są ustne ćwiczenia przedkomunikacyjne, kształtujące podstawowe umiejętności mowy dialogowej. Praca w parach powinna być wstępem do pracy grupowej, a następnie jej uzupełnieniem. Nauczanie grupowe jak i praca w parach umożliwiają jedynie indywidualizację częściową, ponieważ adresowane są do grupy uczniów. Zlecanie zadań indywidualnych pozwala zniwelować ten mankament. Mogą one przybrać formę ustnych poleceń lub pisemnej instrukcji (np. przygotowanie krótkiej wypowiedzi ustnej na podstawie przeczytanego tekstu, oczywiście na miarę możliwości językowych ucznia). Bardzo ważnym i nieskomplikowanym organizacyjnie czynnikiem indywidualizacji jest różnicowanie zadań domowych. Praca domowa może być dla ucznia czynnikiem wysoce motywującym, pod warunkiem, że nie są to typowe ćwiczenia wdrażające z podręcznika, mające swoje uzasadnienie jedynie w początkowej fazie nauki języka. Ćwiczenia zadawane do domu winny mieć charakter twórczy, zindywidualizowany pod względem treści, formy i stopnia trudności, np. wypracowania, referaty, redagowanie ogłoszeń prasowych, przepisów kulinarnych, prognozy pogody, układanie horoskopu, hasła reklamowego, wybranie najciekawszych programów telewizyjnych i uzasadnienie swego wyboru, obejrzenie wskazanej przez nauczyciela audycji telewizyjnej i ustne lub pisemne zrelacjonowanie jej przebiegu. Innym sposobem różnicowania zadań domowych jest różnicowanie indywidualnych wymagań w odniesieniu do poszczególnych sprawności, np. zmniejszenie wymagań w zakresie sprawności pisania i jednoczesne zwiększenie ich w zakresie sprawności mówienia, co jest szczególnie godne polecenia w przypadku uczniów dyslektycznych. Bardzo korzystne w podnoszeniu motywacji uczniów jest podawanie dwóch rodzajów zadań domowych, dla wszystkich i dla chętnych. Takie rozwiązanie umożliwia uczniowi wykorzystanie swoich zainteresowań i potrzeb. Duże rezerwy motywacyjne kryje w sobie lektura samodzielna uczniów, choć ze względu na ogólną niechęć uczniów do czytania, może być raczej zadaniem dla chętnych. Dużymi zaletami charakteryzują się zajęcia pozalekcyjne. Należy przestrzegać ich dobrowolnego charakteru, oraz maksymalnie uwzględniać indywidualne zainteresowania uczniów. Wysoce motywująca dla uczniów jest wreszcie technika "uczeń w roli nauczyciela", szczególnie godna polecenia dla uczniów lepszych. Nakłada ona co prawda na nauczyciela dużo obowiązków związanych z przygotowaniem pracy ucznia, ale budzi tak wiele pozytywnych motywów uczenia się języka, że warto ją regularnie wykorzystywać, np. w przygotowywaniu prezentacji multimedialnych, gdzie uczniowie mają również szanse wykorzystać swoją doskonałą znajomość technologii komputerowej. Indywidualizacja nauczania jest jednym z najskuteczniejszych sposobów podnoszenia i podtrzymywania motywacji uczniowskiej, w szczególności tej najbardziej pożądanej, tzn. wewnętrznej. Nawet w przypadku skromnego zaplecza polskiej szkoły, przy odrobinie pomysłowości i inicjatywy ze strony nauczyciela jest możliwa do realizacji. Przyczynia się do wzrostu autorytetu nauczyciela wśród uczniów, ma wiele korzyści natury dydaktycznej i wychowawczej. Podnosi nie tylko motywację uczniowską, ale również motywację nauczycielską, zapobiegając między innymi zespołowi tzw. wypalenia zawodowego.
Piśmiennictwo: - Komorowska H., Metodyka nauczania języka angielskiego; Fraszka Edukacyjna, Wa-wa 2002
- Komorowska H., Sukces i niepowodzenie w nauce języka obcego; Wa-wa, WSiP
- Michońska-Stadnik A., Strategie uczenia się i autonomia ucznia w warunkach szkolnych; Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996
- Szałek M., Sposoby podnoszenia motywacji na lekcjach języka obcego; Poznań 1999
- Materiały szkoleniowe Łódzkiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego; 2003
|
