Konflikty występują prawie w każdym małżeństwie, często są przyczyną poważnych zaburzeń w życiu rodziny oraz źródłem wielu chorób, np. nerwic. Dom, w którym wszyscy są rozdrażnieni, wybuchają gniewem, ranią się słowami, sprzyja występowaniu różnych zaburzeń osobowości dzieci i odbija się na ich wychowaniu. Rodzina skłócona jest środowiskiem sprzyjającym wystąpieniu różnych dewiacji. Należy tu wspomnieć nerwice, alkoholizm i narkomanię, tendencje samobójcze i deprawację moralną. Objawami nerwic są przede wszystkim zaburzenia impulsów i uczuć (np. impulsywność, kłamstwo, włóczęgostwo, samoudręczenie, samobójstwa, zboczenia seksualne), zaburzenia o charakterze psychofizjologicznym (zaburzenia snu, mowy i pisma, zaburzenia pokarmowe, moczenie mimowolne), zaburzenia sfery umysłowej (osłabienie zdolności postrzegania, uwagi, pamięci, wyobraźni, uzdolnienia). Dziecko w porównaniu z człowiekiem dorosłym bardziej odczuwa potrzebę bezpieczeństwa. Nie może ona być zaspokojona w rodzinie, w której kłótnie wprowadzają stan ciągłego podniecenia, podenerwowania i niepewności. Dzieci z takich rodzin są na ogół mniej wesołe od swoich rówieśników, bardziej przygnębione i drażliwe. Mają często poczucie lęku, popłakują po kątach, szukają oparcia w kimś bliskim, czują się zagrożone. Zewnętrznymi objawami takiego stanu mogą być ucieczki w świat marzeń i baśni, natręctwa, nieśmiałość. Ta ostatnia może mieć swe źródło w braku miłości do dziecka, w stawianiu mu wygórowanych wymagań, w poczuciu osamotnienia, braku oparcia. Objawami nerwicowymi są również stany agresji. Mogą one wskazywać na agresywne postawy rodziców lub brak zainteresowania z ich strony dzieckiem, które w ten sposób zwraca na siebie uwagę. Dzieci z rodzin konfliktowych poszukują rekompensaty braku ciepła rodzinnego poza swoim domem i dlatego łatwo ulegają złym wpływom środowiska. Szukają zaspokojenia w alkoholu, narkotykach, rujnujących zdrowie psychiczne, prowadzących do przestępstw, samobójstw, do rozwiązłości moralnej. Część dziewcząt z takich rodzin popada w prostytucję, tłumacząc to chęcią wzbudzenia u innych ludzi zainteresowania własną osobą. W ten sposób próbują zaspokoić głód miłości i ciepłych uczuć. Liczne badania wykazały, że dzieci z rodzin skłóconych mają większe kłopoty w szkole. Ich przyczyną jest atmosfera domowa. Mała odporność psychiczna, brak wiary w siebie i ochoty do podejmowania wysiłku odbija się na ocenach. W prawidłowo funkcjonującej rodzinie zaspokajane są wszystkie potrzeby dziecka, jak potrzeba miłości, przynależności, uznania, szacunku i poczucia bezpieczeństwa. Rodzina konfliktowa jest tego zaprzeczeniem, bowiem nie tylko nie zaspokaja tych potrzeb, ale powoduje, poza wymienionymi niebezpieczeństwami, poważne urazy psychiczne na całe życie. Może to być zniechęcenie, brak zaufania do ludzi, ucieczka w siebie, lęk przed założeniem swojej własnej rodziny, ponieważ obraz skłóconych rodziców utrwala się na stałe w pamięci dziecka. Poważnym skutkiem urazu jest uczucie bycia niepotrzebnym. Dzieci uświadamiają je sobie bardzo wcześnie, odczuwając je jako wewnętrzne rozdarcie. Nierzadko dziecko wobec konfliktów rodziców czuje się bezradne i osamotnione. Nie wie jak się zachować i co ze sobą zrobić. Gdy brak jest uczuć ze strony rodziców pojawiają się stany silnego przygnębienia, a nawet depresji oraz mogą wystąpić pierwsze objawy choroby sierocej. Konflikty między małżonkami idą na ogół w parze z niekonsekwencjami wychowawczymi, stanowiącymi największe zagrożenie dla prawidłowego rozwoju społecznego młodego człowieka. Wyraża się to na ogół nadmiernie wrogim jego nastawieniem do ludzi. Często też surowa postawa współmałżonków, przenoszona na dziecko wpływa ujemnie na jego aktywność społeczną, powodując bierność. Nikomu nie są obojętne związki emocjonalne panujące w rodzinie. Dzieci bardzo przeżywają obojętność czy wręcz wrogi stosunek rodziców do siebie, ich kłótnie, płacz matki itp. Jeśli sytuacja taka utrzymuje się przez dłuższy czas, może doprowadzić u dziecka do oziębłości uczuciowej, a więc zatracenia wrażliwości na cierpienie innych, braku zainteresowania ich problemami. Objawia się to np. stopniowym lub nawet całkowitym zanikiem miłości do matki lub ojca, czy też do obojga rodziców. W takiej sytuacji matki często kierują swoje uczucia ku dziecku, zamiast ku mężowi. Nadmiar miłości przejawiać się może w niebezpiecznym nadmiarze troskliwości. Skłóceni małżonkowie nie wykazują zgodności w podstawowych sprawach dotyczących dziecka oraz jedności w oddziaływaniu na nie. Niektóre dzieci wykorzystują konflikty rodziców, zdając sobie sprawę, że są obiektem ich miłości i rywalizacji, że zawsze mogą liczyć na pobłażliwość któregoś z nich. Rodzice jedno przed drugim ukrywają przewinienia dziecka, usprawiedliwiają słabostki, tolerują kłamstwa, a nawet dają pieniądze, nie interesując się, na co są wydawane. U skłóconych rodziców zdarza się zazdrość o miłość dziecka. Jeśli nie uda się jednemu z nich przeciągnąć go na swoją stronę, to może pojawić się niechęć do niego. Pojawiają się wtedy wyrzuty typu: "Jesteś taki sam, jak twój ojciec". Stawia to dziecko w trudnej sytuacji, ponieważ zdaje mu się, że to ono jest winne kłótni rodziców, traci poczucie pewności siebie i czuje się gorsze. Bierze dosłownie wypowiedziane słowa i nie może zrozumieć, że jest dzieckiem tylko jednego z rodziców, ma przecież ich oboje. Darzy ich miłością i chce być kochane przez nich jednakowo. Bardzo trudna jest sytuacja dziecka w ponownie założonej rodzinie, w której również występują konflikty. Dzieci czasami są traktowane gorzej od przyrodniego rodzeństwa. Bywa tak, że początkowo lubiane, są z czasem odtrącane i zaczynają odczuwać obojętność uczuciową, a nawet obcość nowego "taty". Powiększenie się rodziny powoduje pogłębienie się konfliktu. Wzrasta wówczas u dziecka poczucie, że jest niepotrzebne, czasami pojawia się uczucie krzywdy, wyolbrzymionej lub urojonej. Sprawę bolesną, w ponownie założonej i już konfliktowej rodzinie stanowią kontakty dziecka z rodzicami. Nie zawsze są one możliwe do utrzymania. Niekiedy matki nie pozwalają na spotkania z ojcem, argumentując np.: "Prawda, że ty nie kochasz ojca, bo zostawił ciebie i mamusię. Ty kochasz mamusię, prawda?". Nierzadko takie tłumaczenie powoduje u młodej dziewczynki uraz do ojca, który w późniejszym okresie może wyrazić się w nadmiernej nieufności i niechęci do płci przeciwnej w ogóle. Dzieci, zwłaszcza chłopcy bardzo boleśnie odczuwają brak ojca, który często jest dla nich uosobieniem wszelkich cnót męskich, chcą się nim pochwalić przed rówieśnikami, szukają u niego aprobaty swoich czynów. W skłóconej rodzinie dzieci stają się często świadkami smutnych scen, podczas których małżonkowie obnażają swoje słabości, wyciągają intymne historie własnego pożycia, argumentując: "a niech wiedzą, jaki (jaka) ty jesteś, jakiego mają ojca (jaką matkę)...". Bywa i tak, że dzieci są niesłusznie karane, na nich wyładowywany jest gniew i niezadowolenie z pożycia rodzinnego. Na wiadomość, że jedno z rodziców prowadzi podwójne życie, mogą nawet doznać szoku, może powstać uraz u dorastającej dziewczynki lub chłopca, pragnących przeżyć pierwszą miłość i wierzących w piękno i szlachetność tego uczucia. Wyłącznie w zgodnej rodzinie dziecko może znaleźć właściwą atmosferę wychowawczą. Dzieci z rodzin konfliktowych mają szansę wyrosnąć na wartościowe jednostki. Dobra matka może łagodzić piekło domowego ogniska i o własnych siłach wychować dzieci na dzielnych ludzi, dobre żony i dobrych mężów, wzorowych rodziców, ludzi zaangażowanych społecznie, dobrych pracowników i obywateli. Możliwe jest to w przypadku, gdy skłóceni małżonkowie nie będą zaślepieni swoimi konfliktami na, tyle, aby nie widzieć swoich dzieci lub, jeśli wpływ na dzieci wywierać będzie rodzic pozytywny, kochający prawdziwą i mądrą miłością, stawiający rozsądne wymagania. Sztuka rozwiązywania konfliktów jest w rodzinie umiejętnością szczególnie cenną. Jeśli nie udaje się uzyskać porozumienia pozostaje jeszcze przebaczenie. Możliwości wprowadzenia korekty w życiu skłóconej rodziny może być wiele. Ważne jest m.in. podjęcie wysiłku odbudowania zaufania w rodzinie, czy też zwiększenie konsekwencji w postępowaniu, a także panowanie nad sobą. Rodzice powinni, ze względu na dziecko nawiązać współpracę ze szkołą, mogą także skorzystać ze specjalistycznych poradni działających na rzecz rodziny. Należy też wspomnieć o ważnej kwestii, jaką są wspólne starania wszystkich członków rodziny w celu uzdrowienia sytuacji. Konflikty nie omijają prawie żadnego małżeństwa, dlatego ważne jest, aby umieć je rozwiązywać tak, aby nie odbijały się na dziecku. Dziecko nie może zostać samo ze swoimi problemami. Ono oczekuje pomocy nie tylko ze strony rodziców, ale również nauczycieli i wychowawców. Nie należy zapominać o umiejętności słuchania i otwarcia się na jego potrzeby. Takie dzieci szczególnie potrzebują życzliwości, zrozumienia i ciepła, aby prawidłowo się rozwijać i nie zejść na złą drogę.
Literatura: - Braun-Gałkowska M.: Psychologia domowa. Olsztyn 1990.
- Gerstmann S.: Rozwój uczuć. Warszawa 1986.
- Gloksin W.: Uwarunkowania psychicznego rozwoju dziecka. Warszawa 1988.
- Łopatkowa M.: Samotność dziecka. Warszawa 1983.
- Rembowski J.: Rodzina jako system powiązań. Warszawa 1980.
- Skórzyńska Z.: Psychologia dla rodziców. Warszawa 1990.
- Sujak E.: Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie. Wrocław 1985.
|
