Główne formy i treści spędzania czasu wolnego

Hanna Lamek

>>Twoja opinia<<

Wraz z rozwojem cywilizacji wzrasta ilość czasu wolnego oraz możliwość indywidualizacji zachowań i wyboru zajęć z szerokiej oferty różnych form aktywności.

Dzieci nie zawsze jednak mają świadomość wartości czasu wolnego. Wiele z nich nie przywiązuje do niego wagi, a więc nie stara się wykorzystywać z pożytkiem dla siebie i bez szkody innych. Nierzadko czas ten jest marnotrawiony, nie daje pełnowartościowego relaksu, nie dostarcza bodźców rozwojowych.

Chociaż gospodarowanie czasem wolnym przez dzieci jest w pewny sensie ich indywidualną sprawą, to jednak nie jest on czasem dowolnym, bez ograniczeń. Podlega bowiem rygorom wychowawczym, kontroli i interwencji dorosłych. Rygory dotyczą przestrzegania norm ogólnych, natomiast w zakresie szczegółowych treści i sposobów spędzania czasu wolnego zmierza się do tego, aby pozostawić dziecku inicjatywę, umożliwić mu wykazywanie samodzielności.

Czas ten jest spożytkowany w działalności, której każdy oddaje się spontanicznie, z własnej woli, nie będąc do tego przez nikogo zmuszanym. Jeśli nawet ta działalność wymaga pewnej dyscypliny, podporządkowania się, to jednak jej wybór jest dobrowolny.

Czas wolny w życiu dziecka nabiera szczególnego znaczenia, gdyż efekty pracy wychowawczej zależą w dużym stopniu od tego, jaką ilością czasu dziecko dysponuje, jakie wpływy na nie oddziałują, gdzie i jak spędza czas wolny. Odpowiedni dobór czynności związanych z czasem wolnym zależy od zainteresowań i zamiłowań ukształtowanych przez przedszkole, szkołę, od stopnia upowszechnienia rozmaitych form aktywności. Upowszechnienie to wiąże się z rozwojem placówek wychowania pozaszkolnego. Zorganizowane formy działalności w czasie wolnym mają duży wpływ na wyzwalanie się i kształtowanie umiejętności współżycia w grupie, realizację własnych zamierzeń twórczych.

Czas wolny może być czasem, w którym można rozwijać i kształtować osobowość, ale może być on też czasem bezwartościowym dla rozwoju człowieka a nawet czynnikiem demoralizującym. Ważnym środkiem zapobiegającym takiemu niebezpieczeństwu jest odpowiednie przygotowanie dzieci do racjonalnego spędzania czasu wolnego już najmłodszych lat, ponieważ wtedy kształtuje się wiele upodobań i nawyków.

Istnieją różne formy spędzania czasu wolnego dzieci i to zarówno w ciągu roku szkolnego (czas wolny dnia codziennego i świątecznego), jak i w okresie ferii zimowych czy letnich.

A. Kamiński klasyfikuje je w oparciu o podział rzeczowy "łatwy, jego zdaniem do przeprowadzenia na podstawie jednoznacznego zachowania się ludzi." 1 Mówi więc o turystyce, środkach masowego przekazu, sporcie, kolekcjonerstwie, teatrze, hobby, aktywności społecznej, itp.

Z. Skórzański ujmuje natomiast formy spożytkowania czasu wolnego "w pewne kompleksy najczęściej odczuwanych potrzeb i najbardziej rozpowszechnionych sposobów spędzania czasu wolnego." 2 Mówi więc o ćwiczeniach fizycznych, rozrywkach, o zajęciach o charakterze czysto wypoczynkowym takich jak: przechadzki, leżenie itp.

R. Wroczyński bierze pod uwagę przy klsyfikacji rodzajów aktywności dzieci "podział rzeczowy uwzględniający potrzebę generalizacji poszczególnych rodzajów aktywności, łączenie ich w proste funkcjonalne szeregi" 3
Przyjmując takie założenia dokonuje następującej klasyfikacji spędzania czasu wolnego, która będzie obejmowała między innymi: zabawy i gry ruchowe - sport, turystykę, uczestnictwo w imprezach artystycznych, korzystanie ze środków masowego przekazu jak też inne formy aktywności.

K. Czajkowski 4 biorąc pod uwagę dotychczasowe klasyfikację form spędzania czasu wolnego podobnie jak M. Grochociński 5 wyróżnia następujące grupy zajęć:

• zajęcia twórcze,
• zajęcia przez działalność społeczną (uspołeczniającą),
• zajęcia kulturalno-naukowe (percepcyjne)
• zajęcia fizyczno-ruchowe (rekreacyjne).

Zajęcia twórcze wywierają dominujący wpływ na stronę emocjonalną życia jednostki, kształtują poczucie piękna, estetyki, wyrabiają umiejętności manualne.

Do podstawowych ich form należą:

• zajęcia plastyczne (malowanie, rysowanie, modelowanie, prace artystyczne z różnych tworzyw),
• zajęcia muzyczne (gra na instrumentach, taniec, rytmika, udział w zespole chóru),
• zajęcia teatralne (recytacja, żywe słowo, lalkarstwo, teatr),
• zajęcia z majsterkowania ("sprawne ręce")
• zajęcia modelarskie (lotnicze, astronautyczne, szkutnicze, komunikacyjne),
• zajęcia fotograficzne i filmowe,
• zajęcia techniczno-radiowe,
• zajęcia motoryzacyjne.

Wymienione grupy zajęć mogą być uprawnione w czasie wolnym w ciągu roku szkolnego zarówno na zajęciach pozalekcyjnych w szkole, jak i w placówkach wychowania pozaszkolnego w instytucjach organizujących czas wolny dzieci, a także w placówkach wczasowych, gdzie pełna swoboda i indywidualny dobór ulubionych zajęć pozwalają na rozwijanie tak pożądanych dzisiaj zainteresowań i umiejętności twórczych.

Taki rodzaj zajęć wpływa na kształtowanie pełnej osobowości dzieci.

Oto niektóre zajęcia, które przy odpowiednim ich organizowaniu mogą spełnić swoistą rolę rekreacyjną: udział w samorządzie szkolnym, w radzie grupy klasowej, w pracach społecznie użytecznych, w organizacji zuchowej, w pomocy innym, w służbie obozowej i kolonijnej.

Taki rodzaj zajęć w przeciwieństwie do innych ukierunkowuje mniej na przyjemność osobistą lub korzyść, a jednostka udzielająca się społecznie oddaje część swojej radości innym widząc w tym dzieleniu się z innymi głęboki sens życia osobistego.

Zajęcia zaś typu kulturalno-rozrywkowego pozwalają jednostce wypoczywać w sposób atrakcyjny w codziennych warunkach, nie wymagając szczególnych urządzeń i pomocy.

Do zajęć, które można zaliczyć do zajęć kulturalno-rozrywkowych należą:

1. czytelnictwo (czytelnictwo książek i czasopism, konkursy czytelnicze i literackie, słuchanie bajek i gawęd, opisy wrażeń, przeżyć, wspomnień - także pisanie pamiętników),
2. rozrywki umysłowe (konkursy, zagadki, spotkania z ciekawymi ludźmi, zbieractwo np. znaczków, pudełek, ciekawych okazów roślin, kamieni, legend, przedmiotów artystycznych),
3. film i teatr,
4. telewizja i radio
5. imprezy kulturalne i artystyczne (zbiorowe widowiska, festyny, zabawy ludowe, bale, koncerty, występy zespołów artystycznych, pokazy i zawody sportowe),
6. życie towarzyskie (spotkania z rówieśnikami, członkami rodziny, znajomymi, zabawy, rozrywki).

Chociaż zajęcia czytelnicze należą do zajęć o charakterze wypoczynku biernego pod względem ruchu bo posiadają one szczególne walory, to treści książek i czasopism zapadają głęboko w umysły dzieci, rozwijają wyobraźnię, myślenie, pozwalają na konfrontację opisów literackich z życiem, sprzyjają marzeniom, dają zadowolenie, nawet odczucie przygody i szczęścia.

Znajdują coraz szersze zainteresowanie, stają się ulubionym zajęciem między innymi dzieci.

Teatr, a zwłaszcza film posiadają wyjątkową siłę przyciągania dzieci. film przenosi nas w nieznane sytuacje, dostarcza różnorodnych, przeważnie mocnych przeżyć, pozwala poznawać dalekie krainy i cały świat, wzbogaca wyobraźnię a często stanowi bodziec do poszukiwań, odkryć, zainteresowań nowymi zjawiskami. Kształtuje on uczucia, poczucie piękna i estetykę u dzieci.

Teatr zaś jest przez dzieci o wiele rzadziej wykorzystywaną formą aniżeli kino.

Telewizja natomiast jest atrakcyjną formą wypoczynku, umożliwia ona kontakt jednostki z najnowszymi wydarzeniami w najbliższym otoczeniu i świecie, dostarcza programów rozrywkowych sprawiających radość i zadowolenie; możemy tę formę uprawiać wtedy, gdy mamy na to ochotę, a równocześnie możemy ją w każdej chwili wyeliminować; pobudza ona i rozwija zainteresowania, jest symulatorem dyskusji; rozbudza zainteresowania specjalistyczne.

Imprezy kulturalne i artystyczne dają osobistą radość uczestnikowi, wiążą go z grupą społeczną, czynią współuczestnikiem zbiorowej radości i zabawy, dostarczają dzieciom niezapomnianych przeżyć i wrażeń.

Kultywowanie natomiast różnorodnych form życia towarzyskiego zapobiega zamykaniu się w ramach ograniczonego życia rodzinnego, osobistego, kontaktów między rodzinnych, między ludzkich.Taka forma zajęć sprzyja podniesieniu samopoczucia, wzbogaca zapał do pokonywania trudności, wyzwala inicjatywę, czyni jednostkę autentycznym współtwórcą kultury fizycznej.

Do tego rodzaju form przez dzieci mogą być stosowane następujące zajęcia: ćwiczenia ruchowe w czasie między zajęciami, ćwiczenia rytmiczne, gimnastyka artystyczna, gry i zabawy ruchowe, pływanie, mini siatkówka, koszykówka, piłka ręczna, tor przeszkód.

Z zajęciami fizycznymi wiążą się ściśle zajęcia z zakresu turystyki. Przez turystyczne formy rozumiemy różnorodne wycieczki:

• krótkie wycieczki piesze poza miasto;
• dalsze wycieczki piesze, kilkugodzinne wypady z zaplanowanym wypoczynkiem, ewentualnie przyrządzeniem zabranego ze sobą posiłku;
• biwaki - wędrówki piesze połączone z gotowaniem, ewentualnie z noclegami pod namiotami;
• wycieczki krajoznawcze dwu i kilkudniowe, dla poznania zabytków dawnych miejscowości;
• wycieczki rowerowe, bliższe i dalsze, w których główną rolę odgrywa rower jako środek poruszania się, a także jego techniczna obsługa (wycieczka taka może mieć także charakter krajoznawczy);
• wycieczki kolejowe i autobusowe - dla poznania miasta, ośrodków, połączone ze zwiedzaniem i poznawaniem zabytków;
• wycieczki zuchowe o programie typowo ruchowym, sprawnościowym, a także rozrywkowym.

Obok  poznanych  walorów  turystyka  posiada znaczenie  praktyczne,  gdyż  pozwala  na  wszechstronne  wykazanie  się - i uczenie się - umiejętnością organizowania życia w warunkach nieznanych, często trudnych, w których zdajemy egzamin z praktycznych umiejętności i zaradności życiowej.

Nie ma jednak jednakowego dla wszystkich modelu dobrego spędzania wolnego czasu. Każdy powinien starać się odkryć i ukształtować najkorzystniejsze dla siebie, dostosowane do własnych potrzeb indywidualne formy odpoczynku.

Brak pomysłu na zagospodarowanie tego czasu, bezczynność i nuda prowadzą między innymi do zabawy kosztem innych, wybryków chuligańskich, gwałcenia reguł współżycia społeczne i zachowań patologicznych.

Każdy ma szansę znalezienia takiej dziedziny aktywności, która mu najbardziej odpowiada. Jest to wszak czas, który może służyć spełnieniu, przynajmniej w pewnym zakresie, marzeń i oczekiwań nie zaspokojonych w nauce szkolnej.

Człowiek nie żyje i nie funkcjonuje w odosobnieniu. I chociaż może dokonywać wyboru treści i form zapełniania swego czasu wolnego, to nie czyni tego w całkowitym oderwaniu od uwarunkowań środowiskowych. Swoboda wyboru jest w pewnym stopniu ograniczona nie tylko przez indywidualne cechy jednostki, ale również przez takie czynniki jak np.: możliwości finansowe rodziny, miejsce zamieszkania i warunki lokalne, rodzaj ofert kulturalnych innych, a szczególnie ich rzeczywista dostępność. Poważne zagrożenie w tej dziedzinie wywołuje upadek licznych instytucji kulturalnych, a zwłaszcza masowa likwidacja zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych dla dzieci.

Dotykający coraz większe grupy naszego społeczeństwa odczuwalny niedostatek składania ludzi do ograniczania środków na zaspokajanie potrzeb nieelementarnych, w tym zwłaszcza na korzystanie z dóbr kultury. Masowo rezygnują oni z uczęszczania do kin i teatrów, kupują coraz mniej książek, a czas wolny spędzają najczęściej przed telewizorami. Ponieważ lawinowo wzrastają ceny biletów ceny biletów na imprezy kulturalne, ceny sprzętu sportowego i rekreacyjne, narzędzi i materiałów potrzebnych do uprawiania zajęć miłośniczych (np. plastycznych, muzycznych i innych) a także rekreacyjnych wyjazdów sobotnio-niedzielnych, wczasów, kolonii, obozów oraz innych zorganizowanych form aktywnego wypoczywania, coraz mniej osób i coraz rzadziej chce swój czas wolny podarować drugiemu człowiekowi.

Strefa wolnego czasu nie jest - na szczęście - do końca zdeterminowana zasobom środowiska i uwarunkowań zewnętrznych. Jeśli człowiek chce się rozwijać, coś znaczyć, coś dawać innym, powinien - pomimo utrudnień - inicjować sensowną, użyteczną aktywność. W obecnych warunkach wymaga to wiele wysiłku, a często samozaparcia, ale może przynieść wyjątkową satysfakcję.

Przedstawiona wyżej klasyfikacja form czasu wolnego nie jest z pewnością pełna. W klasyfikacji tej wymienione zostały te formy zajęć, które występują przede wszystkim w czasie wolnym dzieci.

Aby dzieci korzystały z takich form, które sprawiają im największe zadowolenie, w których uczestnictwo dzięki atrakcyjnym treściom i formom wzbudzi entuzjazm i radość, zaspokoi potrzebę przebywania z innymi, kształtując w tej zabawie dobre, społeczne stosunki międzyludzkie powinny one być dobrze zaplanowane i zorganizowane.

Jak w każdej działalności tak i w planowaniu czasu wolnego obowiązywać powinno stosować niektórych zasad, warunkujący skuteczność i wartość działania. W naszych warunkach przy planowaniu i organizowaniu uwzględnić należałoby następujące zasady:

1. Zasada zaspokojenia potrzeb, zainteresowań i uzdolnień indywidualnych.
2. Zasada dobrowolności wyboru formy.
3. Zasada aktywności w uprawianiu wybranej formy.
4. Zasada stopniowania trudności w wyborze coraz to bardziej złożonych form.
5. Zasada priorytetu aktywności ruchowej.
6. Zasada satysfakcji i zadowolenia z uprawianej działalności.
7. Zasada zapewnienia rozwoju społecznego. 6

>>Twoja opinia<<

Strona główna Opinie W sieci Downloads Publikacje O stronie