Dzieci żyją dziś w świecie zupełnie innym niż poprzednie pokolenia, w świecie mediów, stanowiących integralną część każdej społeczności na ziemi. Wyróżniają się one w śród innych instytucji wychowawczo - społecznych przede wszystkim tym, że: - głównym miejscem ich odbioru i funkcjonowania jest dom rodzinny
- są to instytucje wychowania pośredniego, których głównym zadaniem jest dostarczenie rozrywki zabawy, przekazywanie informacji, reklama
- kontakt dziecka ze środkami masowego przekazu rozpoczyna się bardzo wcześnie, już w drugim roku życia i na długo zanim rozpocznie formalną i instytucjonalną edukację, setki godzin spędzi przed ekranem telewizyjnym, magnetowidem, aparatem radiowym.
W świat dziecka zaczyna wkraczać mikroelektronika: miniaturowe odbiorniki radiowe i telewizyjne, najnowsze tranzystory, kamery wideo, gry elektroniczne, wideo kasety. Technika magnetowidowa, komputerowa ciekawi dzieci, a możliwość realizowania różnych gier komputerowych czy oglądania jakich chce filmów w coraz większym stopniu angażuje czas wolny. Ogromną popularnością wśród dzieci cieszy się magnetowid. Kaseta wideo może odtwarzać wcześniej utrwalony obraz w dowolnym czasie. Środki masowego przekazu wzbogacają środowisko domu rodzinnego, dając dziecku olbrzymią szansę poznawania kraju i świata oraz uczestnictwa pośrednio w różnych wydarzeniach społecznych, kulturowych i politycznych. Stają się one "coraz potężniejszymi instytucjami wychowawczymi oddziaływującymi postawy dzieci i młodzieży; znacznie silniej niż wzory i modele przekazywane w tradycyjny sposób przez wychowawców w szkołach". Ciekawa i atrakcyjna forma przekazu treści za pomocą środków masowego przekazu powoduje, że: "proces przyjmowania wiadomości jest przyjemny i dokonuje się najczęściej okazjonalnie i mimowolnie. I choć to często są wiadomości niespójne i fragmentaryczne, to można uznać - że mamy do czynienia z edukacją bez granic". Rozwój środków masowego przekazu, pojawienie się coraz to nowych mediów, ich upowszechnienie, sprawia, że systematyczny, codzienny kontakt z nimi mają niemal wszystkie dzieci na świecie. Ukazywany przez mas media świat, pełen beztroski, albo odwrotnie świat pełen gwałtu, przemocy, okrucieństwa, jest w zasięgu ręki przedzielony od odbiorcy "tylko" szybą ekranu telewizora. Funkcje środków masowego przekazu - propozycja przyjęta przez ekspertów UNESCO - informowanie, socjalizację i integrację, zachowanie spuścizny przeszłości oraz dorobku kultury a jednocześnie pokazywanie co w niej powstaje nowego, umożliwienie ludziom uczestnictwa w kulturze i dostarczenie rozrywki, pełnienie roli pośrednika w systemie władzy (między rządzącymi a rządzonymi), forum debaty i dyskusji publicznej, pełnienie roli narzędzia w zarządzaniu i kierowaniu życiem zbiorowym udział w życiu gospodarczym, oświata i wychowanie. Każda z wymienionych funkcji odnosi się do telewizji i każda wskazuje na któryś z ważnych aspektów jej roli społecznej. Odbiór telewizji przez dziecko rozpoczyna się w domu rodzinnym i trwa przez cały okres jego dzieciństwa i młodości. Telewizja jako integralna część życia rodzinnego towarzyszy stale rodzicom i ich dzieciom w chwilach odpoczynku, relaksu i podczas zajęć domowych, co nie może pozostawać bez określonych skutków dla jej odbiorców. Kontakt z telewizją rozpoczyna się bardzo wcześnie i ma systematyczny, codzienny, wielogodzinny, wieloaspektowy charakter. Jak wykazują badania, czas jaki przeznaczają telewizji dzieci w ciągu każdego dnia jest znaczny. Już w wieku 2-3 lat poświęcają one telewizji 45 minut w ciągu każdego dnia, wraz z wiekiem rozmiary tego czasu powiększają się znacznie. W wielu krajach na świecie ponad 90% dzieci w wieku 4-12 lat ogląda telewizję codziennie, przez wiele godzin, czego przykładem są dane mówiące, że uczniowie szkół podstawowych w Stanach Zjednoczonych poświęcają więcej godzin telewizji niż nauce w szkole; natomiast uczniowie w ciągu 10 lat nauki szkolnej spędzają 18 tysięcy godzin przed telewizorem, a więc o 3 tysiące godzin więcej niż w szkole. Dzieci polskie zanim rozpoczną naukę szkolną mają za sobą od 2 do 3 tysięcy godzin spędzonych przed szklanym ekranem, starsze, 8-12 letnie, poświęcają telewizji średnio 2-5 godzin każdego dnia. Oglądają one programy telewizyjne o różnej porze dnia, rano, po południu, wieczorem, a także niektóre z nich nawet w nocy. Skutki oddziaływania telewizji na postawy zależą od charakteru związku, jaki powstaje między przekazem a odbiorcą. Związek ten może występować jako emocjonalne pobudzenie, gdy oglądany program wywołuje u odbiorcy stan podrażnienia napięcia, podniecenia lub zmianę nastroju, jako rozładowanie napięcia gdy zawartość programu przyczynia się do odprężenia uspokojenia, przywrócenia stanu wewnętrznej równowagi, utożsamianie z pokazywanymi postaciami. Na krótką metę wszystkie trzy rodzaje kontaktów z telewizją mogą być źródłem korzystnych doznań, przynoszących jednostce doraźną satysfakcję, zadowolenie i komfort psychiczny, to jednak długotrwały i skumulowany wpływ prowadzi niekiedy do bardzo negatywnych następstw. Mogą one wzmagać potrzebę dalszych kontaktów z telewizją, co w konsekwencji prowadzi do coraz silniejszego uzależnienia odbiorcy od przedstawień symbolicznych. Ponadto, niezmiernie częste i zbyt intensywne korzystanie z telewizji może być przyczyną innych negatywnych następstw w psychice człowieka. Do najważniejszych należą: - Spadek wrażliwości - nadmierne eksponowanie scen gwałtu i przemocy staje się przyczyną obojętności na ludzką krzywdę i cierpienie.
- Stany lękowe - do tej kategorii należą informację dotyczące przestępczości i terroryzmu, konfliktów zbrojnych i groźby wojny, zanieczyszczenia środowiska.
- Poczucie wyobcowania wypływające z niezrozumienia rzeczywistości oraz przekonania o własnej bezsilności. Takie odczucie zmniejsza zainteresowanie rzeczywistością, jak również aktywność jednostki.
Telewizja ściśle związana jest z życiem rodzinnym. Stała się jego integralnym składnikiem. Cieszy się ogromną popularnością. Rodzina stanowi naturalne środowisko odbioru telewizji, który odbywa się w domu rodzinnym, najczęściej w gronie najbliższych sobie osób. Rodzina jako wspólnota emocjonalna, wytwarza określoną atmosferę, która sprzyja oddziaływaniu telewizji na dziecko. Telewizja pomaga rodzicom w procesie wychowania przez pełnienie określonej roli w życiu dziecka i całej rodziny. Emitując różne programy, staje się ona dla nich źródłem wiedzy, wzorów zachowań, inspiracją do nowych działań, a także rozrywką odpoczynkiem. Telewizja umożliwia rodzicom zdobywanie wiedzy pedagogicznej, psychologicznej dotyczącej zagadnień związanych z wychowaniem dziecka, a także mobilizuje do jej wykorzystania w działaniach praktycznych. Telewizja może integrować rodzinę poprzez wzmocnienie więzi psychicznej pomiędzy rodzicami i dziećmi podczas oglądania programów, stwarzając okazję do przebywania razem, współprzeżywania oglądanych treści, porozumiewanie się między sobą podczas oglądania programu i potem. Telewizja kompensuje braki środowiska rodzinnego oraz lokalnego poprzez wyrównywanie i realizowanie pośrednio tych potrzeb poznawczych, kulturowych członków rodziny, które z przyczyn obiektywnych lub subiektywnych nie mogą być zaspokojone przez te środowiska. Udział telewizji w procesie wychowania jest zróżnicowany, w niektórych rodzinach większy, a w innych zaś bardzo mały. Przygotowanie dzieci do odbioru programów telewizyjnych przejawiać się może w planowaniu, w organizowaniu mu zajęć w ciągu dnia, w wyznaczaniu przez rodziców miejsca telewizji wśród innych sposobów spędzania wolnego czasu, w ustaleniu pory i czasu oglądania telewizji, w rozwijaniu zainteresowań określoną tematyką programów, zachęcaniu ich do oglądania. Telewizja może być traktowana jako instytucja wspomagająca rodzinę, szkołę, placówki pozaszkolne oddziaływujące na dziecko. Może być dla dziecka źródłem wiedzy, dostarczając nowych, nie znanych mu do tej pory wiadomości, dotyczących różnych dziedzin nauki, techniki, kultury. Rodzina stanowi dla dziecka pierwszą, pozytywna grupę odniesienia, rodzice funkcjonują w tej grupie jako wzory osobowe dla dziecka, których oddziaływanie dokonuje się na drodze uczenia przez obserwację. Dziecko naśladuje bardzo chętnie rodziców, co jest podstawą i jednocześnie warunkiem identyfikacji przekazywanych wzorów. Możliwości oddziaływania rodziców na dziecko w kontaktach bezpośrednich mogą stwarzać szanse transferu w procesie funkcjonowania telewizji w życiu rodziny. Jeżeli oglądanie telewizji wypiera inne zajęcia i dezorganizuje dom rodzinny, jeżeli dziecko na wiele godzin wchodzi w rolę biernego konsumenta programów przygotowywanych nie tylko dla młodocianych telewidzów, ale i dla dorosłych, wtedy przeważają zwykle ujemne skutki oglądania telewizji. Natomiast jeśli regulują czas oglądania programów i umiejętnie je wykorzystują dla wzbogacenia zainteresowań dziecka, jeśli mają czas na przygotowanie go do odbioru tych programów, na przedyskutowanie niektórych problemów nasuwających się w toku oglądania lub po seansie, jeżeli ponadto mają możliwości rekompensowania bierności trwania przed ekranem przez organizowanie zajęć pobudzających fizyczną i kulturalną aktywność dziecka, to telewizja spełnia bardzo pozytywna rolę. Telewizja zajmuje w życiu dziecka wiele miejsca. Przykład dorosłych pociąga za sobą dzieci. Po obejrzeniu programu popołudniowego oglądają jeszcze dalsze audycje, trwa to nawet wiele godzin. Dorośli, którzy na to zezwalają, zdają się nie doceniać obrazu telewizyjnego, który przyciąga dzieci często wizjami drastycznymi i brutalnymi. Wielokrotne przesiadywanie przed telewizorem jest dla dzieci treningiem przygotowywującym do mało aktywnego spędzania wolnego czasu. Dziecko im więcej przeżywa konfliktów, tym więcej czasu poświęca telewizji. Jest to jakby ucieczka w świat fantazji od przykrej rzeczywistości. Rodzice wykorzystują niejednokrotnie jako środek karania dzieci nie pozwalając im oglądać ulubionych programów, natomiast oglądanie przez dzieci programów "jak leci" spotyka się z ich aprobatą. Nie respektowanie zasad higieny psychicznej może doprowadzić do znacznych zaburzeń rozwojowych. Nauczyciele niejednokrotnie mają okazję stwierdzić, ile dzieci przychodzi niewyspanych i zmęczonych po oglądaniu wieczornych filmów. Telewizja może spełniać pozytywną rolę wychowawczą: rozwija wyobraźnię, pokazuje wzory postępowania, poszerza wiedzę, dostarcza rozrywki pod warunkiem, że korzystanie z określonych audycji będzie regulowane przez dorosłych. Oddziaływania programu mogą iść w różnych kierunkach. Czy ukierunkowanie to jest zgodne z oczekiwaniami pedagogicznymi zależy w znacznej mierze od umiejętności doboru programu i stopnia przygotowania ich do odbioru. Wybór audycji powinien być uzależniony nie tylko od wieku dziecka, ale i od poziomu jego rozwoju emocjonalnego, stopnia wrażliwości i od rozwoju intelektualnego.
BIBLIOGRAFIA: - H. Mystkowska: "Telewizja w życiu dziecka" - 1975
- M. Mrozowski: "Funkcje telewizji w społeczeństwie: kształtowanie postaw i zachowań" - 1989
- J. Izdebska: "Rodzina, dziecko, telewizja" - 1996
- J. Komorowska: "Czy telewizja wychowuje?" - 1971
- A. Kłoskowska: "Rola rodziny w przekazywaniu kultury" - 1982
- M. Skrzetuska: "Dziecko w kręgu oddziaływań telewizji" - 1975
|
