Jednym z istotnych elementów systemu środków dydaktycznych, które pomagają nauczycielowi historii w pracy jest mapa historyczna. Może być ona wykorzystana w niemalże każdym ogniwie lekcji jako środek porządkujący nowe wiadomości, utrwalający je, jak i kontrolujący stopień trwałości wiedzy ucznia. Dlatego umiejętność biegłego czytania treści mapy jest podstawowym warunkiem do korzystania z niej przez nauczyciela i uczniów. Uczniowie, którzy w szkole podstawowej i gimnazjum nie opanowali w sposób zadawalający technik czytania map, będą mieli dość duże problemy z wykorzystaniem tej umiejętności. Mapy w szkole ponadgimnazjalnej są bogatsze w treści i wzrasta stopień ich szczegółowości, ponadto rośnie częstotliwość wykorzystywania ich na lekcjach. Nauczyciel na lekcjach historii korzysta nie tylko z map ściennych, podręcznikowych i atlasowych, ale coraz częściej wykorzystuje mapy foliowe i konturowe oraz plany sytuacyjne bitew, miast itp. Rzadziej stosuje się fazogramy, zawierające poszczególne fazy przebiegu wydarzenia. Marzeniem chyba każdego historyka byłoby posiadanie w swoim gabinecie komputerów i rzutnika multimedialnego, który by pozwolił na wykorzystanie gotowych programów komputerowych, bądź stworzenie własnych, by lekcja miała szerszy charakter poglądowy. Mapa historyczna musi spełniać określone funkcje, by można było kształtować wiedzę historyczną uczniów. - Funkcja organizująca - pomaga nauczycielowi w uporządkowaniu zamierzeń metodycznych.
- Funkcja usprawniająca - jej zadaniem jest usprawnienie procesu lekcyjnego.
- Funkcja informacyjna - dostarcza uczniom podstawowych wiadomości.
- Funkcja kształcąca - kształtuje umiejętności zapamiętywania, zwłaszcza pamięć wzrokową.
- Funkcja strukturyzacyjna - przejawia się w umiejętności rozmieszczania faktów w przestrzeni geograficznej i czasie historycznym.
- Funkcja estetyczna -dzięki dobrze dobranej kolorystyce map wyrabia poczucie estetyki.
- Funkcja wyobrażeniowa - pomaga uczniom opisać zapamiętane kartograficzne obrazy .
- Funkcja utrwalająca - pozwala na zapamiętywanie zdobytej wiedzy.
- Funkcja wychowawcza - pozwala na kształtowanie patriotycznych postaw.
Oprócz określonych funkcji, mapa spełnia pewne role. Najczęściej występującą jest rola uzupełniająca nie tylko na lekcji, ale i w pracy domowej ucznia. Na niektórych lekcjach mapa odgrywa jednak rolę dominującą, szczególnie podczas rekapitulacji i sprawdzania wiadomości z ostatnich lekcji oraz na lekcjach powtórzeniowych, ponadto w niektórych tematach nie da się wyobrazić lekcji bez tej roli. Ostatnio coraz częściej wykorzystuje się mapy konturowe na pisemnych sprawdzianach, dzięki którym uczeń może się wykazać umiejętnością przestrzennego rozmieszczania wydarzeń historycznych, zapamiętywania nazw miejscowości, ich położenia czy dat. Ciągłe korzystanie z map historycznych ma doprowadzić do ukształtowania u uczniów wyobraźni przestrzennej geograficznej, jak i chronologicznej. Nauczyciel w szkole ponadgimnazjalnej powinien starać się pracować z mapą historyczną nieprzerwanie (nie sporadycznie), po to, by uczniowie potrafili czytać treści mapy i swobodnie operowali informacjami zawartymi na mapach. W jakim stopniu każdy z nas korzysta z map, zależy tylko i wyłącznie od nas samych i od uczniów, z którymi pracujemy. | 
