Tematyka biblioterapii pojawia się często na łamach prasy bibliotekarskiej, na kursach biblioterapeutycznych, realizowana jest w ramach zajęć biblioterapeutycznych np. w praktyce bibliotecznej, w przedszkolach. Biblioterapia narodziła się w wyniku doświadczeń lekarzy, psychologów i bibliotekarzy. Jest w Polsce obecna od lat trzydziestych XX wieku. Początkowo znalazła praktyczne zastosowanie w placówkach medycznych, gdzie biblioterapię prowadzili lekarze, psycholodzy kliniczni i terapeuci zajęciowi albo bibliotekarze szpitalni. Później coraz częściej stosowano ją w placówkach oświatowych (przedszkola, szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawcze, świetlice terapeutyczne) oraz w placówkach penitencjarnych. Co to jest biblioterapia? Wiele jest definicji tego terminu. Typologia R. J. Rubina określa trzy kategorie biblioterapii:- biblioterapia instytucjonalna, polegająca na zastosowaniu literatury, zwłaszcza dydaktycznej do potrzeb indywidualnego, zinstytucjonalizowanego pacjenta - np. w tradycyjnej medycynie posługiwanie się tekstem z zakresu higieny psychicznej względem pacjentów chorych psychicznie; prowadzona głównie przez lekarzy;
- biblioterapia kliniczna - polegająca na stosowaniu literatury, głównie wyobrażeniowej, w grupach pacjentów z problemami emocjonalnymi. Pacjenci dobrowolnie uczestniczą w zajęciach, które są zazwyczaj prowadzone przez lekarza i bibliotekarza. Tego typu zajęcia mogą odbywać się w szpitalu lub w środowisku chorego. Głównym celem jest uzyskanie przez pacjenta zdolności "wglądu w siebie", co ma prowadzić do zmiany jego sytuacji psychologicznej.
- biblioterapia rozwojowa tzw. wychowawcza, stosująca książki, materiały wyobrażeniowe i dydaktyczne do potrzeb normalnych użytkowników. Tego rodzaju grupy biblioterapeutyczne prowadzone są przez bibliotekarza, nauczyciela itp. Zajęcia mają pobudzać normalny rozwój, samorealizację, wspierać zdrowie psychiczne. Prowadzone np. w szkole mają pomagać w rozwiązywaniu rozmaitych problemów życiowych.
Cele i zadania biblioterapii: - pomaga pokonać problemy; podaje wzorce zachowań i nadaje im znaczenie;
- koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania;
- integruje osoby niepełnosprawne i nieprzystosowane społecznie;
- niesie ulgę w cierpieniu;
- wzmacnia poczucie własnej wartości;
- przygotowuje do pełnienia różnych ról;
- akceptuje siebie i swoją sytuację;
- zmniejsza strach, lęk, stres, łagodzi agresję;
- wzmacnia motywację do uczenia się;
- pomaga w uaktywnianiu siebie;
- pomaga w procesie rozwoju;
- pomaga samotnym, nieśmiałym, zakompleksionym, mało aktywnym.
Wprawdzie biblioterapia nie leczy, lecz pomaga zmienić swoją postawę na sprzyjającą zdrowiu, warto ją upowszechniać szczególnie w szkołach, przedszkolach jako narzędzie wsparcia edukacyjnego. Może pomóc młodemu człowiekowi znaleźć swoje miejsce w otaczającym świecie, wybrać właściwe cele, wartości, podnieść efektywność jego poczynań, nauczyć radzić sobie z trudnymi problemami. Biblioteka szkolna może być łatwo pracownią terapeutyczną. Wprawdzie nie każdy bibliotekarz czy nauczyciel może prowadzić zajęcia terapeutyczne, ale każdy z nich winien mieć podstawową wiedzę na temat technik terapeutycznych. Bibliotekarze szkolni mogą i powinni systematycznie korzystać z różnych form doskonalenia w zakresie biblioterapii. Można doskonalić się w swoich macierzystych ośrodkach doskonalenia nauczycieli, Wojewódzkich Ośrodkach Metodycznych czy bezpośrednio w Polskim Towarzystwie Biblioterapeutycznym. Zajęcia Kursu kwalifikacyjnego z zakresu bibliotekoznawstwa (od 1992 r.) obejmują również przedmiot Biblioterapię. Pozwala on nabyć przez uczestników kursu umiejętność wykorzystania właściwie zorganizowanego warsztatu biblioterapeutycznego do organizacji procesu biblioterapeutycznego. Bibliotekarz szkolny często jest powiernikiem różnych problemów (szkolnych, osobistych, rozwojowych), których doświadcza w szkole uczeń-czytelnik. Uczniowie postrzegają go jako "partnera", nie nauczyciela. Może być nie tylko powiernikiem , ale doradcą w zaistniałej, napiętej sytuacji, konflikcie, wskazującym na odpowiedni w treści i formie utwór literacki. Nie wyklucza się pracy o charakterze terapeutycznym z czytelnikiem indywidualnym. Diagnoza, pomocna w pierwszym etapie biblioterapii, rozmowy indywidualne z czytelnikiem pomogą wskazać na zaistnienie negatywnych stanów emocjonalnych u konkretnych uczniów, stworzenie jednorodnej grupy z odpowiednio sklasyfikowanymi problemami. Biblioterapia z założenia opiera się na czytelnictwie. Uczeń, nad którym pracujemy zaopatrzony zostaje z czasem w odpowiedni zespół umiejętności, m.in. umiejętność samodzielnego, starannego doboru książek zgodnych z kierunkiem kształcenia bądź własnymi zainteresowaniami, lektury tych książek i rozwiązywania za jej pomocą problemów życiowych. Organizacja procesu biblioterapeutycznego: - diagnozowanie potrzeb swoich czytelników;
- dobór uczestników (indywidualnie lub we współpracy z pedagogiem szkolnym);
- jednorodność grupy pod względem zaistniałego problemu;
- zadbanie o estetykę pomieszczeń, gdzie zorganizuje się zajęcia biblioterapeutyczne;
- wybór modeli postępowania biblioterapeutycznego, ustalenie kierunków działania, określenie celów;
- dobór materiałów do zdolności recepcyjnych uczestnika;
- realizacja zajęć: indywidualna lub grupowa.
- prawidłowy interpersonalny układ nauczyciel-uczeń.
Metodyka biblioterapii: - całkowita dobrowolność uczestnictwa w zajęciach;
- dostosowanie poziomu i tempa zajęć do psychicznych i fizycznych możliwości uczestników;
- wykorzystanie elementów muzykoterapii, arteterapii, pomysłów plastycznych
- rozpoczęcie zajęć od ćwiczeń integracyjnych;
- stosowanie różnych technik (np. dramy);
- stosowanie zajęć mieszanych;
- wykorzystanie znanych tekstów terapeutycznych;
- nie krytykujemy, nie oceniamy uczestników;
- atmosfera zajęć: poczucie pewności i bezpieczeństwa.
Współczesne dziecko boi się potwora z telewizji, złej czarownicy, pogryzienia przez psa, krytyki, odrzucenia przez rodziców. Uczeń może mieć w rodzinie czy w szkole wiele problemów (niska samoocena, lęk przed agresją, wyśmiewaniem, odrzuceniem, trudności w nauce, dysleksja...). Należy stworzyć dziecku takie warunki, by eliminować u niego występowanie lęku. Nabiera znaczenia profilaktyka oddziaływań wychowawczych, poprzez metodę obniżającą poziom lęku jaką jest bajka terapeutyczna. Bajki to utwory najbliższe dziecku. Świat realny w nich przedstawiony miesza się z fantastycznym, a razem tworzą zrozumiałą rzeczywistość. W świecie bajek można przeżyć wspaniałe chwile, wiele przygód, a zwłaszcza pozbyć się lęku. Dawniej bajki tworzono dla dorosłych (np. Opowieści kanterberyjskie Chaucera). Adresowane niegdyś dla nich, bądź będące przedmiotem wiary, przeznaczone są głównie dla dzieci (mity greckie, historia Robinsona Cruzoe). Motywy wielu baśni pokrywają się z dziecięcymi problemami. Pomagają dzieciom uporać się z różnymi wewnętrznymi konfliktami. Nawet w okresie dorastania młodzież wraca do czarodziejskiego świata bajek by odnaleźć to, co człowiekowi jest zawsze potrzebne - nadzieję. Bajka rozwija i kształtuje osobowość dziecka. Dziecko poznaje świat, uczy się wzorców postępowania, rozwija wyobraźnię, rozumie rzeczywistość, nabiera także umiejętności jej zmieniania. Uczy się rozróżniać fikcję od rzeczywistości. Uniwersalna rola bajek, obok wyzwalania emocji dziecka, to przede wszystkim obniżanie poziomu lęku. Zwłaszcza szczęśliwe zakończenie buduje optymizm i nadzieję, że własne problemy zostaną rozwiązane. Ponadto rodzice czy wychowawcy muszą znaleźć czas na rozmowy z dzieckiem, poznanie jego problemów. Poprzez bajki terapeutyczne można u dziecka wypracować sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach, pozwolić bez lęku spojrzeć na swoje problemy. Czytając o przeżyciach kogoś podobnego, kto przeżywa podobne cierpienie, reaguje na nie tak jak i my , jest dla dziecka pocieszeniem. Przekonuje się, że inni też byli bezradni i zagubieni, a skutecznie rozwiązali trudną sytuację. Terapeuta czy rodzic sam może wymyślać teksty relaksujące, fabuły terapeutyczne dostosowane do dręczących dziecko przeżyć. Wszystkie bajki terapeutyczne mają stałe elementy: - główny temat - bohater przeżywa sytuacje trudne emocjonalnie, wywołujące lęk (lęk przed separacją od matki, przed bólem, kompromitacją, utratą kontroli nad własnym ciałem, śmiercią);
- główny bohater - dziecko lub zwierzątko, z którym mały człowiek mógłby się identyfikować. Radzi on sobie ze wszystkimi trudnymi sytuacjami, dzięki innym postaciom bajkowym. Wynikiem tego bohater postrzega siebie pozytywnie, a każda bajka kończy się pomyślnym rozwiązaniem trudnej sytuacji, uwolnieniem od leku. Bohater nabywa umiejętność radzenia sobie w trudnej sytuacji;
- inne wprowadzone postacie: - pomagają zlikwidować lęk, uczą sposobów zachowania, pozytywnego myślenia w sytuacjach lękotwórczych, umożliwiają bohaterowi zdobycie sukcesu;
- tło opowiadania - akcja bajki rozgrywa się w miejscach znanych dziecku.
Bajki terapeutyczne to wyjątkowa technika wzbogacania osobowości dziecka i niwelowania lęku u niego, doskonały środek wręcz recepta aby pomóc w wszelkiego rodzaju trudnościach, na które dziecko napotyka.
BIBLIOGRAFIA: - Bajki terapeutyczne Biblioterapeuta - 1999, nr 4, s. 6-10
- Brett D.: Bajki, które leczą Cz. 1-2 - Gdańsk 2002
- Brett D.: Opowiadania dla twojego dziecka - Gdańsk 2000
- Friebel V.: Klucz w małe ręce: podróże do krainy fantazji, opowiadania i ćwiczenia wyobraźni - Kielce 2000
- Geisler V., Viehoff H.: Ania się nudzi i inne opowiadania dla dzieci w wieku od 4 do 10 lat - Kielce 1999
- Jadczak-Szumiło T.: "Słoneczniki" dla Małgosi (bajka terapeutyczna) - Świat Problemów - 2001, nr 1, s. 10-11
- Kamiński W., Gigas B.: Opowiedz mi coś: układanie opowiadań z dziećmi - Kielce 2001
- Keyserlingk L. Von: I nagle zrobiło się cicho: opowiadania o śmierci i pożegnaniach - Kielce 2001
- Keyserlingk L. Von: Opowieści o przyjaźni - Kielce 2001
- Keyserlingk L. Von: Opowieści przeciwko lękom - Kielce 2000
- Kupisiewicz Cz.: O małych Bazylętach: bajeczki edukacyjne - Warszawa 1999
- Kurs z zakresu terapii przez sztukę: wybór materiałów - Wrocław 1999
- Meyer Glitza E.: Jakub pogromca strachu: terapeutyczne opowiadania dla dzieci przeżywających lęki - Kielce 2001
- Meyer Glitza E.: Kiedy Pani Złość przychodzi z wizytą: terapeutyczne opowiadania dla impulsywnych dzieci - Kielce 2001
- Molicka M.: Bajki terapeutyczne dla dzieci - Poznań 1999
- Molicka M.: Wesoły Pufcio - Grupa i zabawa 1999, nr 2, s. 30-34
- Nitsch C.: Bajki pomagają dzieciom: opowieści, które uzdrawiają, pocieszają i dodają odwagi - Warszawa 2001
- Orłoń M.: Odmieniec - Poznań 1989
- Przeperska A.: Bajka "Skąd się wzięły misie?" - Świat problemów - 2001, nr 1, s. 12-14
|
