Historia nie stanowi odrębnego przedmiotu nauczania w klasach początkowych. Elementarne wiadomości rzeczowe z zakresu historii występują głównie w treściach polonistycznych i społeczno- przyrodniczych. Niektóre zagadnienia powtarzają się w obu programach, np. przeszłość własnej miejscowości i okolicy - ich osobliwości i zabytki, pamiątki z przeszłości, Miejsca Pamięci Narodowej, fakty związane z drugą wojną światową. Treści te uzupełniają się co ułatwia wielostronne ujmowanie faktów historycznych Ma to duże znaczenie dla kształtowania prawidłowych wyobrażeń i pojęć historycznych u uczniów klas początkowych. MYŚLENIE DZIECKA W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM Myślenie jest procesem, na który składają się różne operacje. Kształtują się one stopniowo w miarę dojrzewania dziecka. "Jedno z najbardziej podstawowych przeobrażeń, jakiemu ulega myślenie w okresie między 7 a 11 rokiem życia, polega na tym, że staje się ono samodzielną czynnością poznawczą, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki". Dla opanowania treści historycznych wymagany jest odpowiedni poziom myślenia abstrakcyjnego.
Ustalenie zakresu i poziomu wiedzy historycznej dla uczniów klas młodszych wymaga gruntownej znajomości, tego co składa się na wiedzę historyczną. Wiedzę z tego zakresu kształtują różne fakty oraz związki między nimi. Problematykę historyczną przybliżają uczniom klas niższych pewne wizualne symbole i znaki, które są wyrazem jedności narodowej.
Do symboliki narodowej zaliczamy: godło jako symbol państwa, barwy narodowe, herby miast, sztandary. Już w klasie I program przewiduje tematykę związaną z godłem i barwami narodowymi. O pochodzeniu polskiego godła dzieci dowiadują się na podstawie legend.
Zanim dziecko zacznie przyswajać sobie autentyczne fakty historyczne, poznaje baśnie, legendy i podania, które wprowadzają je w odległe czasy.
Baśnie są jednym z podstawowych gatunków literatury ludowej. Tutaj zdarza się to, co w realnym świecie jest niemożliwe. Zgodnie z ludową moralnością, zło musi spotkać kara, a dobro zasłużona nagroda.
Legendy są to opowieści o treści fantastycznej, nasycone pierwiastkami niezwykłości. W każdej legendzie występuje bohater, który przez zasługi lub śmierć zdobywa nieśmiertelną sławę. W podręcznikach do klasy trzeciej są legendy, których bohaterowie czynią wiele dobra dla narodu polskiego.
Podanie - podobnie jak legenda, jest opowieścią związaną z jakąś postacią lub wydarzeniem historycznym, osnutą na tle wątków fantastycznych. Zawsze jednak zawiera jakiś okruch rzeczywisty: nazwisko osobistości lub nazwę miejscowości, która ma dowodzić, że dane wydarzenie dokonało się w określonym czasie lub miejscu. W programie kształcenia zintegrowanego klas I-III występują legendy i podania ludowe. Wiele podań dotyczy początków naszej państwowości np. założenia Gniezna, Cieszyna, Poznania, Warszawy. Niektóre z nich są barwną opowieścią o pierwszych "władcach". Baśnie, legendy i podania są wdzięcznym materiałem wiążącym dzieci z przeszłością. ELEMENTY HISTORII WŁASNEGO REGIONU I PAŃSTWA Historia własnej miejscowości i historia najbliższej okolicy to tematy powtarzające się w treściach nauczania klas I-III. W klasie I pojawiają się następujące tematy: "Nasza miejscowość - częścią Polski", kultura regionalna, opowiadania związane z naszą miejscowością i okolicą, osobliwości i zabytki w naszej miejscowości". Podobne treści zawierają programy w klasie II. W klasie III pewne treści powtarzają się, ale ujęcie ich jest bardziej pogłębione, np. "Przeszłość mojej miejscowości, kultywowanie regionalnych tradycji, przeszłość i perspektywy rozwoju okolicy, stała opieka nad pomnikami znajdującymi się w naszej miejscowości, spotkania z uczestnikami walk z najeźdźcą hitlerowskim". Z analizy treści nauczania wynika, że tematyka regionalna dotyczy nie tylko dziejów odległych, ale także historii najbliższej, o której mogą opowiedzieć z własnych doświadczeń dziadkowie czy rodzice. Ważnym elementem historii regionalnej są zabytki historyczne znajdujące się w pobliżu szkoły i miejsca zamieszkania. Zdobywanie konkretnej wiedzy na temat historii własnej miejscowości i najbliższej okolicy jest ważną formą kształtowania myślenia historycznego. Materiał regionalny może stanowić punkt wyjścia dla omawiania niektórych zjawisk z zakresu dziejów Polski, może też stanowić ważną ich konkretyzację. Odrębnym zagadnieniem w klasie III są opowiadania z przeszłości Polski.
Obrazują one bohaterską walkę narodu polskiego z okupantem hitlerowskim oraz bliżej nie sprecyzowane obrazy z przeszłości naszej ojczyzny. Tematyka historyczna w klasach I-III stanowi orientacyjny obszar, nie ma ona charakteru zamkniętego. Opowiadania można w tych klasach dowolnie rozbudowywać, uwzględniając możliwości poznawcze uczniów. PROCES KSZTAŁTOWANIA POJĘĆ HISTORYCZNYCHW dydaktyce ogólnej wyróżnia się trzy etapy kształtowania pojęć: - kojarzenie nazw z odpowiadającymi im przedmiotami,
- kształtowanie pojęć elementarnych,
- kształtowanie pojęć naukowych.
Z analizy treści historycznych wynika że, w klasach młodszych kształtują się nie tylko pojęcia podstawowe, ale też pojęcia zaklasyfikowane do drugiej kategorii. Proces kształtowania pojęć historycznych na drodze od abstrakcji do konkretu w klasach młodszych dopiero się zaczyna. Mamy tu raczej do czynienia z "przybliżonym" rozumieniem niektórych pojęć. Oznacza to, że jakaś cecha lub zespół cech, reprezentuje w umyśle ucznia pełną treść pojęcia. Na treść pojęcia składają się tylko cechy charakterystyczne, a zarazem "uchwytne", takie, które uczeń może dostrzec i ogarnąć umysłem. Podstawowymi warunkami wewnętrznymi przetwarzania się bodźców w pojęcia są czynności myślowe: analiza, synteza, porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie. Władysław Okoń wymienia pięć zasadniczych momentów kształtowania pojęć w procesie nauczania. Są to: - zestawianie przez uczniów danego przedmiotu z innymi,
- wyszukiwanie cech podobnych,
- wyszukiwanie cech różniących dane rzeczy i zjawiska od innych,
- określanie przez uczniów danego pojęcia na podstawie znajomości danej rzeczy lub zjawiska,
- zastosowanie przez uczniów poznanego pojęcia w nowych sytuacjach.
W klasie I rozpoczynamy kształtowanie takich pojęć jak: kraj, godło, flaga.
Pozwala to na rozpoczęcie wprowadzania w klasie II pojęcia "Ojczyzna".
Ogranicza się ono u ucznia klas młodszych do domu rodzinnego, szkoły, miejsca pracy rodziców. Z czasem "Ojczyzna" kojarzy się dziecku z krajem, w którym się urodziło i wychowało, którego jest obywatelem. Z wiekiem uczeń łatwiej opanowuje pojęcia historyczne, a to dlatego, że proces kształtowania tych pojęć opiera się na szerszym materiale nauczania i bogatszym doświadczeniu ucznia.
Bibliografia: - W. Okoń - "Zarys dydaktyki ogólnej"
- T. Poznańska - "O kształtowaniu pojęć w klasach niższych"
- B. Wilgocka - Okoń - "Dojrzałość szkolna dzieci"
- L. Wołoszynowa - "Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży" pod redakcją Marii Żebrowskiej
|
