Wychowawca jest inicjatorem i partnerem poczynań uczniowskich, organizatorem całokształtu wychowania i kształcenia szkolnego w odniesieniu do jego klasy. Pełni on funkcję koordynatora wszelkich działań i inicjatyw wychowawczych pochodzących z poszczególnych ogniw środowiska wychowawczego i środowiska lokalnego. Uwzględnia i wykorzystuje te formy zajęć pozalekcyjnych, które mogą przyczynić się do pełniejszej realizacji jego zamierzeń wychowawczych (np. praca w harcerstwie, w kołach zainteresowań). Szczególnie ważną rolę odgrywa wychowawca jako rzecznik spraw i potrzeb rozwojowych swoich uczniów. W toku swej pracy wychowawca tworzy różnorodne sytuacje wychowawcze, które są źródłem doświadczeń dzieci i młodzieży. Powinny to być doświadczenia efektywnego, społecznego działania, które miałyby wpływ na jego dalszy rozwój. Podstawowym zadaniem wychowawcy klasowego jest więc organizowanie działalności ucznia w taki sposób, aby wyzwalała ona ich aktywność, pożądane emocje, pozwalała na zrozumienie oraz ocenę własnego działania. W celu zwiększenia efektywności swojej pracy wychowawczej nauczyciel powinien dokładnie poznać swoich uczniów. W wyniku obserwacji nauczyciel zdobywa wiadomości dotyczące czynników osobowościowych oraz czynników zewnętrznych (społecznych, materialnych). Celem obserwacji jest: - diagnoza zjawiska, które budzi niepokój nauczyciela,
- zdobycie informacji o warunkach, w których będzie się prowadziło działalność wychowawczą,
- zorientowanie się, jaki jest stan, w stosunku do którego mamy dokonać zmian,
- sprawdzenie skutków oddziaływań pedagogicznych,
- zdobycie materiału do ustalenia dalszego postępowania,
- określenie przeciętnej wartości zjawiska obserwowanego w zespole klasowym.
Dysponowanie informacjami ułatwiającymi podejmowanie decyzji jest nieodzowne w pracy wychowawcy, niezależnie od zakresu i stopnia ważności podejmowanego działania. Tak więc wychowawca musi tyle samo wiedzieć o klasie , gdy podejmuje decyzję co do swojego postępowania w przypadku, gdy np.: jeden z uczniów jest odrzucony przez zespół, jak również wtedy, gdy planuje pracę z klasą na cały rok, formułując wiodące zadania wychowawcze i główne kierunki swojej działalności. Poznawanie klasy i poszczególnych uczniów potrzebne jest we wszystkich etapach działania: w fazie planowania, w fazie realizacji zadań, a także w fazie kontroli i oceny skutków działania. Dokładna orientacja w sytuacji wychowawczej klasy pozwala nauczycielowi stworzyć odpowiednią koncepcję pracy wychowawczej z klasą. Na koncepcję pracy wychowawczej z klasą składają się następujące elementy: - znajomość ogólnej koncepcji pracy wychowawczej szkoły,
- synteza podstawowych informacji dotyczących stanu wychowania w klasie, tj. określenie potrzeb, warunków, możliwości takiego oddziaływania, by szanse na realizację głównych celów wychowawczych były jak największe,
- wytyczenie i sformułowanie głównych kierunków działalności wychowawcy klasy, wstępna szacunkowa prognoza dotycząca przewidywania i pożądanych efektów, które są do osiągnięcia,
- wybór najwłaściwszego - w danym przypadku i na danym etapie rozwoju społeczności uczniowskiej stylu kierowania wychowawczego zespołu klasowego,
- sformułowanie naczelnych zadań wychowawczych odnoszących się do zespołu klasowego.
Koncepcja pracy wychowawczej jest realizowana w pracy z klasą przy zastosowaniu celowo dobranych metod i środków oddziaływania pedagogicznego. Celem jest np. kształtowanie pożądanej postawy wobec pracy, redukcja pewnej ujawnionej trudności wychowawczej czy wzrost poziomu zintegrowania społecznego zespołu klasowego. Innym warunkiem zwiększenia efektywności pracy wychowawcy jest umiejętne zorganizowanie współdziałania uczniów w procesie wychowawczym. Chodzi o to, aby wszelkie działania uczniów: - stały się dla nich osobistym zadaniem,
- nie były działaniem odizolowanym, pozbawionym społecznego sensu,
- były działaniem celowym, wydajnym i oszczędnym,
- były działaniem rzetelnym i dokładnym, liczącym się z podjętymi uprzednio zobowiązaniami,
- podlegały systematycznej ocenie z ich strony.
Organizacja działalności grupowej uczniów wynika z podstawowych zasad, czyli najogólniejszych wskazań mianowicie: zasady humanizacji, zasady kooperacji, zasady ekonomii, zasady karności, ładu i porządku oraz zasady racjonalizacji. Zasada humanizacji wyraża się w konieczności tworzenia takich warunków pracy by mobilizowała aktywność zwłaszcza intelektualną, wywoływała poczucie sensu i społecznej doniosłości wykonywanych działań, stwarzała perspektywy sukcesu i jednocześnie odpowiedzialności za wyniki. Zasada racjonalizacji pozwala na lepsze wykorzystanie wpływów wychowawczych, tkwiących w dynamice grupowej poprzez angażowanie uczniów do samooceny i samokontroli wykonywanej pracy jak również oceny i kontroli innych. Znaczącym warunkiem podnoszenia efektów pracy wychowawcy klasy jest rozwijanie samorządności uczniów. Poprzez rozwijanie różnych jej form wprowadzamy uczniów w różnorodne role takie jak: organizatora życia grupy, specjalisty w różnych dziedzinach, członka zespołu spełniającego kontrolę nad innymi a także poddawanego kontroli zespołu. Dzięki temu dziecko poszerza zakres swoich doświadczeń, przygotowuje się do pełnienia podobnych ról w przyszłym dorosłym życiu, kształtuje wiele swoich cech społecznych. Wdrożenie ucznia do działalności samorządowej podnosi jego samopoczucie. Czuje się on potrzebny, wie, że zespół na niego liczy i to wiąże go emocjonalnie z klasą. Przy rozwijaniu samorządności należy pamiętać o następujących zasadach: - Zasada powszechności samorządu - każde dziecko ma możliwość udziału w zarządzaniu.
- Zasada autonomii - samorząd musi mieć wydzielone obszary działania, w których może samodzielnie podejmować decyzje.
- Zasady systematycznego działania samorządu - zadania powinny być rozłożone na przestrzeń całego roku.
- Zasada jawności działania - samorząd zdaje przed klasą sprawozdanie ze swojej pracy.
- Zasada możliwie szerokich kompetencji - należy dbać o doinformowanie członków samorządu o ich możliwościach działania.
Rola wychowawcy sprowadza się do koordynowania pracy samorządu i określania zadań dostosowanych do ich możliwości. Nauczyciel wychowawca działalność klasowego samorządu uczniów podbudowuje swą wiedzą i ukierunkowuje, sprawia, że godziny wychowawcze są źródłem inspiracji do różnorodnych poczynań. Dobre ukierunkowanie pracy może mieć większe znaczenie, niż bezpośrednie prowadzenie młodzieży "za rączkę". W celu sprawdzenia swojej pracy wychowawczej powinien zapoznać się ze wskaźnikami określającymi efektywność pracy wychowawczej: - Kształtowanie postawy społecznej dyscypliny na co składają się:
- prace społecznie użyteczne,
- udział uczniów w planowaniu pracy,
- praca z kodeksem moralnym ucznia,
- udział w apelach i przygotowaniu imprez szkolnych,
- narady klasowe poświęcone rozliczeniu z podjętych zadań oraz ocenie z zachowania z udziałem wszystkich członków zespołu.
- Kształtowaniu postawy kolektywizmu, a w tym:
- organizacja pracy w zespole (podział zadań i funkcji),
- życie zespołu (symbolika, tradycje, obrzędowość),
- praca z kodeksem moralnym ucznia,
- kontrola społeczna w zespole.
- Kształtowanie kultury współżycia tj.:
- kultywowanie i wzbogacanie obrzędowych form życia szkolnego,
- organizowanie zabaw szkolnych,
- towarzyskie spotkania okolicznościowe np.: (Dzień Chłopca, Dzień Dziecka, Międzynarodowy Dzień Kobiet)
- Kształtowanie postawy wobec sztuki:
- zbiorowe wycieczki i uczęszczanie do teatru, kina oraz zwiedzanie muzeów i wystaw,
- działalność ośrodków zainteresowań, kół artystycznych i zespołów,
- organizowanie spotkań literackich, muzycznych, spotkania z reprezentantami kultury,
- audycje muzyczne.
Należy jednak pamiętać, że rzeczywista funkcja wychowawcy klasy - to integralna część działalności konkretnej szkoły. Jego poczynania muszą być skoordynowane z poczynaniami innych pracowników. Współdziałanie wychowawcy z uczniami, rodzicami, nauczycielami, administracją szkolną, instytucjami, z otoczeniem szkolnym - to warunek efektywnej pracy wychowawczej nauczyciela.
LITERATURA: - "Zarys psychologii" - T. Nowacki
- Ministerstwo Edukacji Narodowej o wychowaniu w szkole
|
