Rozbudzanie aktywności matematycznej uczniów 1. Identyfikacja i opis problemu Klasa I g, w której zacząłem pracę w roku szkolnym 1999/2000 stanowiła zespół uczniów trudnych, nie potrafiących ze sobą zgodnie współpracować, często skonfliktowanych. Jako nauczyciel matematyki jednocześnie dostrzegłem brak aktywności uczniów na lekcjach matematyki. Podczas lekcji wyraźnie dawała się odczuć atmosfera apatii, zniechęcenia, braku zainteresowania przedmiotem. Matematyka kojarzyła się uczniom jedynie z nudnymi rachunkami, nieżyciowymi równaniami i jak to sami nazywali, nikomu niepotrzebnymi zadaniami. Podczas pierwszych naszych wspólnych lekcji zauważyłem wyraźną niechęć uczniów do pracy, brak zaangażowania z ich strony. Uczniowie nie zgłaszali się, odzywali się na lekcjach tylko "zmuszeni" do tego wezwaniem. Jednocześnie obserwując ich pracę mogłem zauważyć, że dość sprawnie posługują się aparatem rachunkowym i nie mają generalnie rzecz ujmując poważniejszych braków. 2. Geneza i dynamika zjawiska Analiza dokumentacji szkolnej takiej jak arkusze ocen, prace egzaminacyjne czy świadectwa ze szkoły podstawowej potwierdzała moje obserwacje. Jak wynika z mojego wieloletniego doświadczenia w pracy z młodzieżą oraz z analizy literatury poświęconej psychologii okresu dojrzewania 1, obniżenie aktywności, spadek zainteresowania nauką są dla dzieci w tym wieku zjawiskiem naturalnym. Hormonalne burze, pierwsze uczuciowe fascynacje kierują zainteresowania uczniów daleko poza szkolą naukę. Pogłębiające się, także wśród osób z wyższym wykształceniem, bezrobocie, niski z powodów czysto materialnych status społeczny zawodu nauczyciela, pseudo-idole szczycący się edukacyjnymi brakami nie mogą oddziaływać na uczniów motywując ich do nauki. Generalnie uczenie się nie jest modne, a już aktywność szkolna jest wśród uczniów bardzo źle odbierana, żeby nie powiedzieć piętnowana w grupie uczniów starszych. Uczeń aktywnie pracujący to przecież "lizus", maminsynek"... Takie podejście usprawiedliwia w oczach uczniów ich stagnację. 3. Znaczenie problemu Jak podaje Jan Strelau2 znaczenie aktywności człowieka, wyrażającej się w różnorodnych czynnościach, polega na tym, ze dzięki niej człowiek uzyskuje równowagę ze środowiskiem, w którym żyje, co w praktyce warunkuje jego egzystencję. Wszelkie zachowania człowieka możemy uznać za formy zachodzącej stale regulacji stosunków jednostki ze światem. W tym procesie regulacji człowiek jest istotą aktywną. Z jednej strony, poddając się oddziaływaniu środowiska, przystosowuje się do niego. Z drugiej zaś oddziałuje czynnie na świat, kształtując rzeczywistość. Zmieniając świat człowiek jednocześnie zmienia siebie. Coraz lepiej poznaje i rozumie rzeczywistość i coraz lepiej i skuteczniej oddziałuje wywołując w tej "rzeczywistości" zmiany.
Zasadniczym celem nauczania jest wyrobienie u uczniów zdolności do samodzielnego zdobywania potrzebnej wiedzy, budowania własnych poglądów i nabywania potrzebnych umiejętności oraz stworzenie uczniowi bazy do dalszego rozwoju3. Przekładając to na cele nauczania matematyki można to opisać jako nabycie pewnej zaradności matematycznej - arytmetycznej i geometrycznej umożliwiającej radzenie sobie we współczesnym świecie. Istotne staje się zatem rozwinięcie u młodego człowieka aktywnej postawy ukierunkowanej na spostrzeganie, badanie, rozpoznawanie i wreszcie używanie zależności i struktur. Wiele kontrowersji, również w środowisku nauczycieli matematyki budzi wprowadzenie matematyki jako obowiązkowego przedmiotu maturalnego. Tymczasem we współczesnym świecie wydaje się wręcz niemożliwe prawidłowe funkcjonowanie człowieka, który np. nie posiada chociażby minimum wiedzy w zakresie statystyki (popularne telewizyjne "Fakty' są naszpikowane wykresami i diagramami), analizy i przetwarzania informacji.
To matematyka uczy rozwiązywania problemów!
1)Nazwanie problemu / identyfikacja.
2)Wyszukanie danych, szukanych, warunków je wiążących.
3)Stawianie hipotez i ich weryfikacja.
4)Rozwiązanie problemu / sformułowanie odpowiedzi.
Matematyka przestała już dawno być skostniałą, zamkniętą strukturą gotowych odpowiedzi, które uczeń ma wykuć. Wobec zmieniającego się wciąż świata, naszej coraz bogatszej o nim wiedzy głównym celem zabiegów dydaktycznych nauczyciela staje się aktywizowanie uczniów, wykraczające poza zwykłe opanowanie wiadomości w przewidzianym programem zakresie i zdobycie umiejętności stosowania teorii do rozwiązywania zadań typowych4. Realizacja celów ogólnych kształcenia matematycznego ma prowadzić do umiejętności i postaw potrzebnych każdemu człowiekowi, niezależnie od dziedziny jego działalności. Na przykład umiejętności uczenia się, logicznego argumentowania, matematyzowania i posługiwania się swoją wiedzą w różnych sytuacjach, czy też wreszcie aktywnej postawy wobec problemów5. 4.Prognoza Można powiedzieć, nie tylko w odniesieniu do aktywności matematycznej, że brak aktywności uczniów nie jest zjawiskiem ani nowym, ani rzadkim. Czy należy jednak ten fakt akceptować? Takie zjawisko niesie ze sobą szereg zagrożeń. Uczeń nieaktywny nie rozwiązuje zadań, nie prosi o wyjaśnienie wątpliwości, nie podejmuje prób znalezienia rozwiązań. Biernie poddaje się. W dalszej perspektywie nawyk izolowania się i bierności mógłby wręcz uniemożliwić człowiekowi prawidłowe funkcjonowanie w dorosłym świecie. Czy może nas dziwić znaczny odsetek ludzi narzekających, niezadowolonych, nieszczęśliwych, którzy nic nie robią by zmienić swoją sytuację? Nie nauczony w najmłodszych latach aktywnej postawy młody człowiek w swoim dorosłym życiu boi się podejmowania decyzji, przyjmowania na siebie odpowiedzialności2. 5.Propozycje rozwiązań. Podjęte działania Kroki, jakie poczyniłem mogę nazwać działaniami zmierzającymi do zainteresowania uczniów przedmiotem, przekonania ich, że matematyka może być również dla nich pasjonującą przygodą, ciekawą zabawą. Przyznaję, że przy wciąż znikomym zaangażowaniu uczniów wyodrębniłem główne kierunki działań:
-aktywizowanie uczniów poprzez rozwiązywanie zadań,
-zastosowanie w procesie nauczania i uczenia się metod aktywizujących zarówno na etapie zdobywania jak i ewaluacji wiadomości i umiejętności. 6.Wdrażanie oddziaływań i ich efekty Metodami aktywizującymi często przeprowadzałem ewaluację pracy grupowej i ewaluację matematyczną lekcji. I tak wśród najczęściej stosowanych w tej fazie lekcji przeze mnie metod znalazła się metoda "strzeleckiej tarczy", ankieta, wywiad z grupą. Wprowadzając nowe treści posługiwałem się szczególnie aktywizującą metodą projektu. Początkowo uczniowie dość sceptycznie odnosili się do tak pracochłonnego zajęcia jak gromadzenie danych i ich opracowywanie. Jednak lepsze niż zazwyczaj efekty sprawdzianu z tak trudnego materiału utwierdziły mnie w celowości silnego angażowania uczniów w proces zdobywania przez nich wiedzy. Przyznaję, że wciąż napotykamy na trudności podczas podejmowania prób "burzy mózgów".
Inną podjętą przeze mnie formą aktywizowania uczniów jest uatrakcyjnienie procesu lekcyjnego krótkimi matematycznymi konkursami, matematycznymi zadaniami ciekawostkami, które aktywizując uczniów jednocześnie sprzyjają ich samoocenie. W ramach powtórzenia wiadomości stosuję np. "Wielki wyścig" o tytuł mistrza funkcji, rachunków, geometrii...
Gdybym miał odpowiedzieć na pytanie czy udało mi się rozbudzić w moich wychowankach matematyczną aktywność mógłbym powiedzieć, że podjąłem wszelkie kroki by to uczynić, zarówno poprzez dobór treści jak i metod i form pracy. Z pewnością udało mi się wyrwać zdecydowaną większość uczniów z marazmu i bierności. Uważam, że uczniowie nauczyli się zgodnie ze sobą współpracować, organizować i oceniać własną naukę. Przyjęli twórczą i aktywną postawę w odniesieniu do własnej osoby, a nie tylko nauki matematyki.
1 M Żebrowska - "Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży"
2 J. Strelau, A. Jurkowski, Z. Putkiewicz - "Podstawy psychologii dla nauczycieli"
3 H. Broekman - "Zmieniajacy się obraz matematyki dla młodzieży szkolnej w wieku 10 - 16 lat"
4 G. Treliński - "Sterowanie uczeniem się"
5 E. Kopeć, G. Treliński - "Realizacja programu a rozwijanie aktywności matematycznej uczniów"
|
