Zabawy i ćwiczenia mowy i słuchu przygotowujące dziecko do nauki czytania i pisaniaW procesie porozumiewania się ważną rolę, obok przekazywania informacji, odgrywa jej odbiór. Percepcja wypowiedzi słownej odbywa się dzięki prawidłowemu funkcjonowaniu: - słuchu fizycznego - wrażliwość na fale dźwiękowe powstające w wyniku drgań źródeł dźwięku, - słuchu muzycznego - różnicowanie wysokości dźwięku i słuchu fonematycznego - różnicowanie opozycyjnych cech dźwięku mowy /fonemów/. Odbiór mowy zależy od prawidłowego wyodrębniania głosek opozycyjnych /np. dźwięczność-bezdźwięczność, miękkość-twardość/, ale także od umiejętności dokonania analizy fonetycznej tekstu, jak i syntezy słuchowej. Słuch fonematyczny kształtuje się w trakcie rozwoju mowy dziecka w sposób spontaniczny. Jeśli jednak dzieci 6-letnie mają trudności ze słuchowym różnicowaniem głosek, to przed rozpoczęciem nauki czytania i pisania, wskazane jest prowadzenie ćwiczeń w sposób zamierzony i celowy. Zajęcia takie, oprócz planowanych w klasach "zerowych", można prowadzić również w domu - przeważnie w formie zabawy. W celu wprowadzenia tych ćwiczeń należy najpierw przeprowadzić kilka zabaw - testów, oceniających funkcjonowanie słuchu fizycznego i słuchu muzycznego. I tak proponuję rozpocząć zabawą w rozpoznawanie odgłosów z otoczenia: np. darcie papieru, stukanie klockami, szum wody w toalecie, brzęk tłuczonego szkła itp./. Inną zabawą jest wskazywanie źródła dźwięków przy zasłoniętych oczach, czy chodzenie za głosem /również przy zasłoniętych oczach/ i rozpoznawanie kolegów w grupie lub członków rodziny po głosie. Można też bawić się z dzieckiem w rozpoznawanie barw głosów różnych instrumentów. Jeśli dziecko potrafi wykonać wszystkie te próby bezbłędnie, to można przejść do ćwiczeń różnicujących głoski. Jeśli jednak wyniki wcześniejszych ćwiczeń budzą w nas niepokój, należałoby wykonać fachowe badanie słuchu i udać się do lekarza - laryngologa. Zajęcia rozpoczynamy zawsze od samogłosek, z którymi na ogół dzieci nie mają kłopotów. Początkowo mogą to być ćwiczenia słuchowo-gestowe, np. dziecko ma klasnąć wtedy, gdy usłyszy samogłoskę "a", zaś nie reaguje, gdy słyszy inne dźwięki. W zabawie o "Panu Pytalskim" - opowiadamy najpierw historię przyjaźni pana Pytalskiego z samogłoskami: A,O,U,E,I,Y. "Otóż pewnego dnia P.Pytalski spotkał głoskę "A", która zaprosiła go do ZOO. Chętnie skorzystałby z zaproszenia, ale gdy nadeszła niedziela, dzień umówiony, zapomniał z którą głoską się umówił. Prosimy dziecko, by pomogło Pytalskiemu." Wymieniamy kolejno głoski, a ono klaszcze, gdy rozpozna odpowiednią głoskę. Następnie układamy podobne schematycznie opowiadania, np. o zaproszeniu do cyrku przez głoskę "E" itp. Uzupełnieniem zabawy mogą być "portrety" samogłosek. Dziecko 6-letnie powinno już operować całym zasobem głoskowym mowy, dlatego możemy rozpocząć ćwiczenia ze spółgłoskami. Najtrudniejsze dla dzieci i najpóźniej pojawiające się w rozwoju mowy są spółgłoski tzw. "szumiące": sz, ż/rz/, cz, dż. Możemy więc dziecku pomóc w utrwaleniu ich poprzez odpowiednie ćwiczenia - zabawy. "Dwa wiatry" - to historia niesfornego wiosennego wietrzyka /dziecko razem z nami, potem samo cichutko szumi imitując wiatr: szszszsz.../, który zagubił się w kolorowym, jesiennym sadzie. Nagle pojawia się zimny i groźny wiatr listopadowy, jego kuzyn /głośniej przeciągamy: szszsz!.../ i próbował sam ogarnąć cały sad, przepędzając wiosenny wietrzyk. Według podanego wzoru zabawy możemy próbować układać własne, podobne opowiastki, utrwalające pozostałe spółgłoski: "Zawody samolocików"- polegające na naśladowaniu warkotu silnika:żżżżż..., "Zabawa w pociąg" - z odgłosem pędzących kół czczczcz... itp. Ćwiczenia syntezy i analizy słuchowej należy zaczynać od podziału zdania na wyrazy /3-4 latki/, następnie zająć się podziałem wyrazu na sylaby /4-5 latki/ i wyodrębnianiem głosek w wyrazie /5-6 latki/. Przy podziale na sylaby trzeba stopniować dziecku trudności ćwiczeń, zaczynając od 2-3 sylabowych o sylabach otwartych, czyli zakończonych samogłoską, które dziecko mogłoby wyklaskać lub wystukać, np. ka-wa, ta-ta, po-le, ko-la-no, so-bo-ta itp. Jeśli dziecko potrafi dokonać tego podziału, uczymy je wyodrębniania pierwszej, potem ostatniej sylaby w wyrazie. Po tych ćwiczeniach możemy przejść do podziału wyrazu na poszczególne głoski. Przygotowujemy kilka obrazków i prosimy dziecko o wybranie z nich tych, na których znajdują się przedmioty o nazwach rozpoczynających się głoską "K". Następnie zmieniamy nagłosową głoskę. Jeśli reakcje dziecka są prawidłowe i dobrze określa pierwszą głoskę, podwyższamy stopień trudności i prosimy o wyszukanie obrazków, które głoskę np. "K" mają w środku lub na końcu swojej nazwy. Możemy bawić się również w zagadki, typu: "Powiem ci trzy słowa. Słuchaj uważnie i powiedz, w którym z nich jest głoska "K": dom, mysz, kot? Kolejne ćwiczenie z tej grupy, to "Wyszukiwanie w książce, pomieszczeniu lub na obrazku przedmiotów na głoskę: k,l,g,t,m.../wymienioną przez nas/. Dziecko powinno odszukać prawidłowo. Od stopnia utrwalania prawidłowej artykulacji i prawidłowego słuchu fonematycznego zależy powodzenie dziecka w szkole, przede wszystkim w zakresie poprawnego czytania i pisania. Dlatego zachęcam do podjęcia wspólnych ćwiczeń z dzieckiem w domu i życzę "owocnych" zabaw.
|