Prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju jego osobowości. Dzięki rozumieniu poznaje ono otaczający świat, a dzięki umiejętności mówienia potrafi wyrazić swoje spostrzeżenia, pragnienia, uczucia, przeżycia. Rozwój mowy uwarunkowany jest genetycznie. Zależy on jednak nie tylko od właściwości wrodzonych organizmu człowieka, ale także od warunków społecznych, kontaktu ze środowiskiem, z innymi mówiącymi ludźmi (H. Spionek 1975). Po ukończeniu drugiego roku życia mowa dziecka staje się coraz bogatsza. W tzw. okresie zdania wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne, narasta słownik, ustala się system fonologiczny. Postać foniczna (realizacja fonemów) wypowiedzi nie jest jeszcze zgodna z tradycją. Opisywane dziecko (Kasia) jest organicznie zdrowe i dobrze rozwinięte. Rozwój fizyczny Kasi przebiega prawidłowo. Wychowuje się w środowisku mówiącym potoczną polszczyzną kulturalną. Rodzice starają się mówić do dziecka bez zdrobnień i zniekształceń języka. Kasia jest drugim dzieckiem, jej starszy o pięć lat brat Maciek oraz babcia, która dużo czasu przebywa z dzieckiem, mają także duży udział w rozwoju językowym Kasi. W wieku dwóch lat Kasia wymawia już 6 samogłosek ustnych: a, o, u, i, e, y oraz 27 spółgłosek: p, p', b, b', t, d, k, k', g, g', c, f, v, v', s (ś), ź, , m, m', ń, l, ł (u), j (i) w tym 2 są wariantami samogłoskowymi w funkcji spółgłoskowej, a 2 fonemami fakultatywnymi. Różni się więc ten system od systemu fonetycznego otoczenia brakiem dystynkcji ustne: nosowe w zakresie samogłosek, a w zakresie spółgłosek brakiem dystynkcji zębowe (szczelinowe i zwartoszczelinowe): dziąsłowe (szczelinowe i zwartoszczelinowe). Obserwujemy typowe dla tego okresu zjawiska fonetyczne w postaci substytucji samogłosek i spółgłosek. Mamy więc długotrwałe zastępstwo r przez l oraz najbardziej charakterystyczne dla opisywanego dziecka zastępstwo szeregu zębowego i dziąsłowego (szczelinowych i zwartoszczelinowych) przez szereg środkowojęzykowych. Występują liczne uproszczenia grup spółgłoskowych nagłosowych i śródgłosowych, np.: opuszczanie r (np.: kufka krówka), w (np.: cale wcale), s (np.: pacelek spacerek). Zdarza się też zanik zwartej w grupie dwóch zwartych, np.: spółgłoski k w wyrazach: to kto, tule które. Szczególnym przypadkiem traktowania grupy jest przekształcanie połączenia zwarta + szczelinowa w jedną spółgłoskę zwartoszczelinową np.: paci patrzy. Pojawiają się także przykłady skracania wyrazów np.: molot samolot, denki spodenki, oraz nieliczne przykłady metatezy np.: smilak ślimak, buldny brudny. Po ukończeniu drugiego roku życia Kasia używa wyrazów prawie we wszystkich przypadkach liczby pojedyńczej i mnogiej, z wyjątkiem: miejscownika i wołacza l.mn. rodzaju nijakiego; wołacza l. mn. rodzaju żeńskiego; celownika l. mn. rodzaju męskiego. Cechą charakterystyczną dla Kasi jest to, że używa w dopełniaczu l.mn. rodzaju żeńskiego i nijakiego uogólnionej końcówki -ów z rodzaju męskiego l.mn. Zdarza się, że dziewczynka myli przypadki, najczęściej biernik z dopełniaczem, a także mianownik z wołaczem. Sporadycznie miesza rodzaj męski z żeńskim. W deklinacji zaimka osobowego brak liczby mnogiej. Odmianę przymiotnikowo-zaimkową można uznać w opisywanym okresie za opanowaną, przynajmniej w zakresie liczby pojedyńczej; w mnogiej brak rozróżniania rodzaju męskoosobowego od rzeczowego. Zauważyłam szybki rozwój koniugacji. Kasia w wieku dwóch lat używa już na wyrażenie teraźniejszości form czasu teraźniejszego, na wyrażenie przeszłości czasu przeszłego, a na wyrażenie przyszłości form czasu teraźniejszego i przyszłego. Podobnie rozkaz, życzenie lub prośbę wyraża dziecko za pomocą form trybu rozkazującego oraz równoważników zdań i form czasu teraźniejszego. Umie też wyrazić w sposób grzeczny życzenie przy pomocy form trybu przypuszczającego. Z innych form czasownikowych używa także bezokolicznika, form strony biernej, strony zwrotnej i ich równoważnika. Po ukończeniu drugiego roku życia pojawiają się u Kasi podstawowe rodzaje zdań, a więc: zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające i wykrzyknikowe. Są to zdania nierozwinięte i rozwinięte a nawet złożone, zarówno współrzędnie (łączne, przeciwstawne, wynikowe), jak podrzędnie (okolicznikowe, dopełnieniowe, przydawkowe, podmiotowe). W tym okresie przewagę mają rzeczowniki i czasowniki, inne części mowy jak: przymiotniki, zaimki, przysłówki, przyimki, spójniki i liczebniki są nieliczne. Zrąb słownictwa stanowią nadal wyrazy symbolizujące, znaczenie wykrzykników maleje, rozwija się druga warstwa słownikowa w postaci wyrazów wskazujących, zaimków oraz pojawia się warstwa trzecia - wyrazy szeregujące, liczebniki, a wraz z nimi służące wyrażaniu stosunków, już właściwie nie wyrazy, ale luźne morfemy - przyimki, spójniki oraz partykuły. Porównując rozwój mowy Kasi z innymi opisywanymi dziećmi w wieku dwóch lat w książkach: L. Kaczmarka, P. Smoczyńskiego i M. Zarębiny muszę stwierdzić, że w wielu punktach widać wyraźne zbieżności. Tak jest na przykład z ilością wymawianych samogłosek i spółgłosek, z typowymi dla 2-latków błędami w artykułowaniu /upraszczanie grup spółgłoskowych, skracanie wyrazów, metatezy/. Rozwój morfologiczny i składniowy także przebiega podobnie jak u dzieci wymienionych autorów. Słownictwo Kasi jest dość bogate ale typowe dla słownictwa dziecka w wieku dwóch lat. Bibliografia: - Spionek H.:Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1975
- Kaczmarek L.:Kształtowanie się mowy dziecka, Poznań 1953
- Smoczyński P.:Przyswajanie przez dziecko podstaw systemu językowego, Łódź 1955
- Zarębina M.:Kształtowanie się systemu językowego dziecka, Wrocław - Warszawa - Kraków 1965
|
